Tożsamość i misja sercanów w polskim Kościele w kontekście jubileuszy związanych z Najświętszym Sercem Jezusa

The identity and mission of the Priests of the Sacred Heart of Jesus in the Polish Church in the context of jubilees related to the Sacred Heart of Jesus

https://doi.org/10.4467/25443283SYM.20.008.12125

Abstrakt

Przypadający w 2020 roku jubileusz dwóch wydarzeń: 100-lecie kanonizacji św. Małgorzaty Marii Alacoque oraz poświęcenia narodu polskiego Najświętszemu Sercu Jezusa przez Episkopat Polski, stanowią okazję do przypomnienia sylwetki i charyzmatu świętej wizytki oraz przybliżenia tożsamości i misji księży sercanów. W artykule podjęto historyczno-duchową refleksję nad rolą św. Małgorzaty Marii Alacoque w rozwoju i szerzeniu pobożności do Serca Jezusa w Kościele, a także ukazano zaangażowanie apostolskie na ziemiach polskich Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego, które przybyło do Polski w 1928 roku, by prowadzić działalność w oparciu o charyzmat o. Leona Jana Dehona, a także w duchu objawień Pana Jezusa świętej wizytce.

Słowa kluczowe: poświęcenie, intronizacja, tożsamość, misja, sercanie

Abstract

The year 2020 includes jubilee of two events, namely centenary of the canonisation of Margaret Mary Alacoque and dedication of the Polish nation to the Sacred Heart of Jesus done by the Polish Bishops conference. Both occasions provide the opportunity to present the figure and charism of the holy nun of the visitation and additionally zoom in the identity and mission of the Priests of the Sacred Heart of Jesus. In the article the author undertook the historic and spiritual reflection on the role of Margaret Mary in the growth and propagation within the Church of the devotion to the Sacred Heart and portrayed the apostolic zeal of the Priests of the Sacred Heart of Jesus on the Polish soil. The Congregation arrived to Poland in 1928 and started the pastoral work based on the charism of Fr. Leon John Dehon and in the spirit of personal revelations that Margaret Mary Alacoque received from Jesus Christ.

Keywords: dedication, enthronement, identity, mission, dehonians

Termin „jubileusz” odnosi się do ważnej i okrągłej rocznicy dotyczącej wydarzenia, uroczystości lub osoby. W 2020 roku przypadają dwa jubileusze 100-lecia, które łączy ze sobą pobożność do Najświętszego Serca Pana Jezusa. Pierwszy z nich związany jest z uroczystością kanonizacyjną św. Małgorzaty Marii Alacoque^[1] w dniu 13 maja 1920 roku w Rzymie. W celu owocnego przeżycia tej rocznicy siostry wizytki z Paray-le-Monial skierowały do Penitencjarii Apostolskiej petycję, dzięki której ich zakon uzyskał przywilej Roku Jubileuszowego od 13 października 2019 roku do 12 października 2020 roku^[2]. Drugi tegoroczny jubileusz odnosi się do 100. rocznicy poświęcenia narodu polskiego i naszej ojczyzny Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Aktu tego dokonał Episkopat Polski na Jasnej Górze 27 lipca 1920 roku. Obydwa jubileusze stanowią okazję do pogłębionej refleksji nad wpływem kultu i nabożeństwa Serca Jezusa na kształt współczesnego życia społecznego i religijnego wiernych świeckich, a także nad tożsamością i misją w Kościele instytutów życia konsekrowanego oraz stowarzyszeń życia apostolskiego poświęconych Sercu Jezusa.

1. Historia życia św. Małgorzaty Marii Alacoque

W bulli kanonizacyjnej św. Małgorzaty Marii Alacoque papież Benedykt XV^[3] napisał: „Od dawien dawna Kościół włącza do grona świętych tych, którzy w życiu praktykowali cnoty w stopniu heroicznym oraz czynili cuda. Przez kanonizację Kościół oddaje cześć świętym, wysławia miłosierdzie Boga, który zechciał wynagrodzić trudy świętych już za życia na ziemi, udzielając szczególnych łask za ich pośrednictwem, oraz stwierdza, że cieszą się oni chwałą w niebie. Godzi się, aby Kościół walczący otaczał kultem (…) tych, którzy przez przykład własnych cnót wskazywali na drogę, jaką należy podążać, aby osiągnąć życie wieczne”^[4]. Ta zwięzła definicja kanonizacji w ujęciu papieża Benedykta XV, akcentując istotne elementy świętości Małgorzaty Marii Alacoque, charakteryzuje każdą osobę wyniesioną na ołtarze przez akt beatyfikacji lub kanonizacji w Kościele katolickim. Kanonizacja, będąc oficjalnym orzeczeniem Stolicy Apostolskiej, wyraża zgodę, z woli papieża, na oddawanie publicznej czci w Kościele powszechnym tym osobom, które osiągnęły doskonałość moralną w stopniu heroicznym przez praktykowanie cnót chrześcijańskich (wyznawcy) lub oddanie swojego życia za Chrystusa (męczennicy) i zostały wpisane do katalogu świętych^[5].

We wstępie do przytoczonego dokumentu papież Benedykt XV, podkreślając znaczenie kanonizacji św. Małgorzaty Marii Alacoque, napisał: „To właśnie jej Pan Jezus często ukazywał się osobiście, wielokrotnie w swej wielkiej dobroci rozmawiał z nią o konieczności upowszechniania miłości i kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa”^[6].

Dzieciństwo i młodość

Święta Małgorzata Maria Alacoque urodziła się 22 lipca 1647 roku w Lautecour koło Charolais we Francji, w głęboko religijnej rodzinie Klaudiusza Alacoque’a, sędziego i królewskiego notariusza. Wychowywana po śmierci ojca w klasztorze klarysek w Charolles, zapadła tam na nieuleczalną chorobę i wróciła do rodziny. Cudownie uzdrowiona za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny, pragnęła ponownie wstąpić do klasztoru. Prowadząc tymczasem życie osoby świeckiej, rozwijała osobistą pobożność, zwłaszcza przez praktykę modlitwy, miłość do Chrystusa Eucharystycznego, obecnego w misterium Ecce Homo, oraz do Chrystusa Ukrzyżowanego. Opiekowała się też ludźmi chorymi i ubogimi oraz uczyła dzieci katechizmu.

Zakonnica i wizjonerka

Realizując w wieku 24 lat swoje powołanie, św. Małgorzata Maria Alacoque wstąpiła do zakonu wizytek^[7] w Paray-le-Monial 20 czerwca 1671 roku. Po odbytych rekolekcjach w 1672 roku napisała własną krwią akt całkowitej zależności i oddania się Boskiemu Oblubieńcowi^[8]. Po złożeniu profesji rad ewangelicznych została skierowana do pracy w infirmerii zakonnej. Doznawane tam upokorzenia ze strony sióstr przyjmowała w duchu całkowitego poddania się woli Bożej.

Począwszy od nowicjatu, św. Małgorzata Maria Alacoque doświadczała stanów mistycznych, które jednoczyły ją z Sercem Jezusa. Dialog z Chrystusem nie tylko umacniał zakonnicę w przyjmowaniu każdego poniżenia i pogardy, lecz także zbliżał ją do ukrzyżowanego Oblubieńca^[9]. W latach 1673-1689, prowadząc intensywne życie duchowe, św. Małgorzata Maria Alacoque otrzymała dar około 80 wizji i objawień^[10] związanych z misterium Najświętszego Serca Pana Jezusa. Najczęściej miały one miejsce w czasie adoracji Najświętszego Sakramentu. W oparciu o ich przekaz została określona natura, cel oraz praktyki związane z kultem i nabożeństwem do Bożego Serca. Do najważniejszych spośród nich zalicza się cztery, tzw. wielkie objawienia.

„Wielkie” objawienia w latach 1673-1675

Pierwsze objawienie nastąpiło 27 grudnia 1673 roku, w święto św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Zakonnica, modląc się przed Najświętszym Sakramentem, zobaczyła Pana Jezusa, który zapraszał ją, aby spoczęła na Jego piersi. Wtedy pierwszy raz Jezus ukazał św. Małgorzacie Marii Alacoque swoje Serce, mówiąc: „Moje Boże Serce płonie tak wielką miłością ku ludziom, a ku tobie w szczególności, że nie mogąc dłużej utrzymać w sobie tych gorejących płomieni miłości, pragnie rozprzestrzenić je za twoim pośrednictwem i ukazać ludziom, by wzbogacić ich swoimi skarbami (…)”^[11]. W czasie tej wizji Jezus w swoim gorejącym Sercu umieścił serce świętej wizytki, które pozostało rozpalone do końca życia, powodując ogromny ból^[12]. Święta usłyszała też wezwanie do propagowania kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa w duchu zadośćuczynienia.

Drugie objawienie miało miejsce w piątek na początku 1674 roku. Pan Jezus ukazał zakonnicy swoje Boskie Serce spoczywające na gorejącym tronie. Posiadało ono przejrzystość kryształu, było jaśniejsze od słońca i otoczone cierniami z jaśniejącą raną po włóczni oraz z krzyżem na szczycie. W czasie tej wizji Jezus wyznał wizytce, że pragnie ukazać ludziom swoje Serce, aby wylać z niego skarby swojej miłości, miłosierdzia, łaski, uświęcenia i zbawienia. W objawieniu tym Jezus wskazał na przedmiot publicznego kultu swojego Serca, którym jest cielesne Serce, zdolne poruszyć ludzkie serca. Przekazał też czcicielom tego wizerunku obietnicę, że otrzymają obfite błogosławieństwo, a także wyraził pragnienie, aby ludzie oddawali Mu cześć w Najświętszym Sakramencie, odpowiadając na Jego miłość^[13].

Trzecie objawienie wypadło prawdopodobnie w piątek 2 lipca 1674 roku, w oktawie Bożego Ciała. Jezus ukazał św. Małgorzacie Marii Alacoque pięć ran, które promieniowały blaskiem i płomieniami, oraz otwarte Serce. Skarżąc się na oziębłość i niewdzięczność ludzi za okazywaną im miłość, domagał się zadośćuczynienia oraz wynagrodzenia przez częste przyjmowanie Komunii Świętej, zwłaszcza w pierwsze piątki miesiąca, a także odprawianie godziny świętej od 23.00 do 24.00^[14].

Czwarte objawienie, nazywane przez wielu autorów najważniejszym, miało miejsce między 13 a 20 czerwca 1675 roku, w czasie oktawy uroczystości Bożego Ciała. Podczas adoracji Najświętszego Sakramentu (16 czerwca) Jezus odsłonił przed św. Małgorzatą Marią Alacoque swoje Serce, mówiąc: „Oto Serce, które tak bardzo umiłowało ludzi, że niczego nie szczędziło aż do wyczerpania i wyniszczenia się, by im dać dowody swej Miłości. A w zamian (…) doznaje tylko niewdzięczność (…) przez ich nieuszanowanie i świętokradztwa, (…) oziębłość i pogardę, z jaką się odnoszą do Mnie w tym Sakramencie Miłości”^[15]. Ponadto Pan Jezus wyraził życzenie, aby w piątek po oktawie uroczystości Bożego Ciała obchodzono święto ku czci Jego Najświętszego Serca, z Komunią Świętą wynagradzającą i uroczystym publicznym aktem wynagrodzenia przed Najświętszym Sakramentem^[16].

Oprócz fundamentalnej treści czterech „wielkich” objawień, które ukształtowały publiczny kult i nabożeństwo Najświętszego Serca Jezusa, na uwagę zasługuje także kilkadziesiąt pozostałych. Na ich podstawie został sporządzony katalog dwunastu obietnic Bożego Serca dla Jego czcicieli. Oto ich treść: otrzymają łaski potrzebne w ich stanie; nastanie pokój i zgoda w ich rodzinach; doświadczą pociechy w swoich smutkach i strapieniach; Boże Serce będzie ich ucieczką w życiu, a szczególnie w godzinie śmierci; błogosławieństwo będzie towarzyszyć ich przedsięwzięciom; grzesznicy znajdą w Sercu Jezusa źródło i ocean miłosierdzia; dusze oziębłe staną się gorliwe; dusze gorliwe szybko dojdą do doskonałości; na domy i miejsca pracy, gdzie czczony jest obraz Bożego Serca, zstąpi Jego błogosławieństwo; kapłani otrzymają moc kruszenia najbardziej zatwardziałych serc; imiona osób szerzących nabożeństwo do Serca Jezusa będą w Nim zapisane i na zawsze w Nim pozostaną; osoby przystępujące przez dziewięć miesięcy z rzędu w pierwsze piątki miesiąca do Komunii Świętej wynagradzającej otrzymają łaskę pokuty i nie umrą w stanie niełaski ani bez sakramentów świętych, a Serce Jezusa będzie ich ucieczką w godzinie śmierci^[17].

Promotorka publicznego kultu i nabożeństwa do Serca Jezusa

Prywatne objawienia przekazane św. Małgorzacie Marii Alacoque stanowiły punkt zwrotny w historii kultu i nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusowego. Przechodząc bowiem od średniowiecznej formy kultu prywatnego, opartego na elementach pasyjnych, skupionych głównie na ranie boku prowadzącej do Serca Jezusa, akcentowały zbawczą miłość Jezusa. Należy podkreślić, iż doświadczenie mistyczne mniszek i mnichów pochodzących z klasztorów benedyktyńskich i cysterskich przyczyniło się do rozwoju teologiczno-duchowego kultu Serca Jezusa oraz do wzrostu pobożności względem niego praktykowanej w klasztorach. Do znaczących postaci z tego okresu zalicza się św. Gertrudę Wielką^[18] i św. Mechtyldę z Hackeborn^[19]. Kontemplując w klasztornej ciszy przebite na krzyżu Serce Jezusa, dostrzegały w Nim żywy symbol i źródło miłości oraz wszelkich łask. Prywatny kult i nabożeństwo do Bożego Serca, praktykowane przez te mniszki, a także ich pisma zdecydowanie wpłynęły na rozwój duchowości Serca Jezusa. Do jego rozwoju teologicznego przyczynili się także przedstawiciele franciszkańskiej i dominikańskiej szkoły duchowości, m.in. św. Aniela z Foligno (1248-1309), Hubertyn z Casale (1259-1329), św. Albert Wielki (1193-1280), św. Katarzyna ze Sieny (1347-1380), Ludolf z Saksonii (1300-1378) oraz św. Bernardyn ze Sieny (1380-1444)^[20].

Od drugiej połowy XVII wieku prywatne formy nabożeństwa i kultu do Serca Jezusa zaczęły przybierać charakter publiczny o wymiarze indywidualnym, eklezjalnym i społecznym. Indywidualnym wyrazem kształtowania się kultu publicznego Bożego Serca w przekazie św. Małgorzaty Marii Alacoque było jej heroiczne posłuszeństwo wobec bezpośrednich przełożonych – Marii Franciszki de Saumaise^[21] i Petroneli Rozalii Greyfié^[22], którym przekazywała treść otrzymywanych objawień i wizji. Na ich polecenie święta wizytka spisywała słowa Jezusa i osobiste doświadczenia mistyczne, a następnie omawiała ich przesłanie ze swoim spowiednikiem i powiernikiem duchowym, jezuitą św. Klaudiuszem de la Colombièrem^[23]. Jego następca, jezuita Ignacy Franciszek Rolin^[24] zainspirował zakonnicę do napisania autobiografii, wydanej przez jezuitę Józefa Franciszka de Gallifeta^[25]. Do grona jezuitów mających kontakt ze św. Małgorzatą Marią Alacoque należał też Jan Croiset^[26], propagator kultu Serca Jezusa w duchu objawień z Paray-le-Monial oraz autor dzieła pt. La dèvotion au Sacré-Coeur de notre Seigneur Jésus-Christ (O nabożeństwie do Najsłodszego Serca Pana naszego Jezusa Chrystusa, Kraków 1903), wydanego wraz z życiorysem świętej wizytki. Wyjątkowa rola jezuitów w kontekście objawień św. Małgorzaty Marii Alacoque nie była przypadkowa. W czasie wizji mistycznej 2 lipca 1688 roku Matka Boża przekazała, w imieniu Jezusa, przywilej szerzenia kultu Bożego Serca siostrom wizytkom, a także wszystkim jezuitom w osobie Colombière’a: „Ty, wierny sługo mojego Boskiego Syna, masz ogromny udział w skarbie. Córki Nawiedzenia znają go i rozdają innym, ale to bracia z twojego Towarzystwa ukażą i odkryją jego pożytek i wartość”^[27].

Wyrazem społecznego i eklezjalnego charakteru pobożności do Serca Jezusa w objawieniach św. Małgorzaty Marii Alacoque były dwa wydarzenia. Pierwsze z nich miało miejsce w 1688 roku i było związane z poświęceniem kaplicy dedykowanej Sercu Jezusa w ogrodzie wizytek. Wzięło w nim udział licznie zgromadzone duchowieństwo, siostry wizytki oraz wierni świeccy z Paray-le-Monial. Adresatem drugiego wydarzenia, mającego miejsce w 1689 roku, był król Francji Ludwik XIV. Serce Jezusa żądało od niego, by poświęcił Mu się wraz z całym swoim dworem, a jego poddani oddawali Bożemu Sercu publiczną cześć i praktykowali akty wynagrodzenia; by wizerunek Serca Jezusa został umieszczony na sztandarach oraz żołnierskich zbrojach; by został wybudowany kościół z wizerunkiem Najświętszego Serca i by uzyskał on od Stolicy Apostolskiej zgodę na odprawianie Mszy Świętej ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz przywileje z tym związane. Żądanie to wykonał dopiero król Ludwik XVI w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Małgorzata Maria Alacoque zmarła w opinii świętości we wtorek 17 października 1690 roku. W 1715 roku ks. Jan Józef Languet de Gergy^[28], będąc wikariuszem generalnym w Autun, rozpoczął jej proces beatyfikacyjny. Przerwany przez działania jansenistów, został wznowiony dopiero w 1824 roku przez Kongregację ds. Obrzędów na polecenie papieża Leona XII. 24 kwietnia 1864 roku potwierdzono prawdziwość trzech cudów za jej wstawiennictwem, a 18 września 1864 roku papież Pius IX ogłosił Małgorzatę Marię Alacoque błogosławioną. W 1866 roku rozpoczął się jej proces kanonizacyjny. 6 stycznia 1918 roku zostały uroczyście zatwierdzone dwa cuda wymagane do kanonizacji. Po zakończeniu wszystkich procedur kanonicznych papież Benedykt XV ogłosił 13 maja 1920 roku Małgorzatę Marię Alacoque świętą^[29]. Akt kanonizacji potwierdził ostatecznie zgodność objawień prywatnych otrzymanych przez zakonnicę z Bożym objawieniem i tradycją Kościoła.

2. Z Paray-le-Monial na ziemie polskie – rozwój kultu w duchu objawień od XVII do XVIII wieku

Kult i nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusa w duchu objawień wizjonerki z Paray-le-Monial rozwijały się na ziemiach polskich głównie w klasztorach wizytek, jezuitów i pijarów^[30]. Szczególne miejsce i znaczące zasługi w tym dziele miał klasztor wizytek w Warszawie, założony w 1654 roku przez francuską wizytkę Marię Eleonorę d’Apchonde Ponsein^[31]. Dzięki niej, po jej powrocie do Lyonu, gdzie sprawowała urząd przełożonej, klasztor warszawski otrzymywał na bieżąco wiadomości z Paray-le-Monial, miejsca prywatnych objawień przekazanych św. Małgorzacie Marii Alacoque przez Jezusa. Staraniem Marii Eleonory wizytki warszawskie weszły w posiadanie dziennika duchowego (Retraite spirituelle) Klaudiusza de la Colombière’a, zawierającego zapiski świętej wizytki związane z objawieniami z 1675 roku^[32].

Owocna współpraca wizytek z pijarami przyczyniała się do rozwoju publicznych form kultu Najświętszego Serca Jezusa w duchu objawień z Paray-le-Monial na ziemiach polskich. Ich wspólną cenną inicjatywą były bractwa poświęcone Bożemu Sercu^[33]. Pierwsze zostało założone w 1705 roku w Warszawie, za zgodą papieża Klemensa XI, przez Pawła Wiązkiewicza^[34]. Uroczyste wprowadzenie bractwa do kościoła pijarów w Warszawie odbyło się w 1706 roku. Szybki rozwój tej formy apostolatu Bożego Serca zaowocował w 1765 roku około 86 bractwami, które miały aprobatę Stolicy Apostolskiej. Oprócz nich funkcjonowały także liczne bractwa na prawie biskupów diecezjalnych. Działając na terenie piętnastu polskich diecezji, gromadziły w swoich szeregach wiernych świeckich, arcybiskupów, biskupów, opatów, prałatów, kanoników, przeorów, innych duchownych oraz zakonnice. Osoby należące do bractw zobowiązywały się do adoracji wynagradzającej Najświętszemu Sercu, adoracji ekspiacyjnej oraz innych praktyk religijnych w celu uzyskania odpustów. Większość bractw podejmowała praktyki, które zostały przekazane św. Małgorzacie Marii Alacoque w objawieniach, m.in. uroczyste obchody Najświętszego Serca Jezusa w piątek po uroczystości Bożego Ciała, odprawienie pięciu kolejnych piątków po uroczystości Serca Jezusa oraz obchody wszystkich piątków Wielkiego Postu ze spowiedzią i Komunią Świętą^[35].

Warto podkreślić, iż cenny wkład w teologiczny rozwój pobożności do Najświętszego Serca Jezusa w duchu objawień z Paray-le-Monial wnieśli polscy jezuici: Andrzej Wagner (1707-1765), Jerzy Dewin (1719-1773), Józef Płochocki (1719-1789), Jan Jełowiecki (1746 – data śmierci nieznana); oraz pijarzy: Jan Franciszek Włocki (1688-1773), Józef Kazimierz Madejski (1671-1746), Szymon Rosołecki (1697-1752) i Samuel Wysocki (1706-1771). W swoich pismach odnoszących się do kultu zewnętrznego akcentowali znaczenie modlitwy, nawiedzeń Najświętszego Sakramentu, Mszy Świętej, dobrych uczynków, oddawania czci Bożemu Sercu przez akty poświęcenia, wynagradzania za grzechy i zniewagi ludzi oraz adorację Najświętszego Sakramentu. W tym okresie rozwijała się też idea osobistego poświęcenia Najświętszemu Sercu przez akty ofiarowania czynione przed Mszą Świętą w celu wynagrodzenia Bogu za Jego miłość odrzuconą grzechem, poprzez oddanie siebie Bogu i upodobnienie się do Serca Jezusa^[36].

Rozszerzającą się formę kultu i nabożeństwa popierało wielu polskich biskupów i władców. W latach 1726-1765 kierowali oni petycje do Stolicy Apostolskiej w sprawie ustanowienia święta Najświętszego Serca Jezusa z własnym formularzem mszalnym i oficjum. Owocem ich starań był Memoriał biskupów polskich^[37], skierowany do papieża Klemensa XIII. Ustanowienie przez niego w 1765 roku liturgicznego święta Serca Jezusa, obchodzonego w piątek po oktawie uroczystości Bożego Ciała, obejmowało ziemie polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Hiszpanii oraz Arcybractwo Serca Jezusowego w Rzymie. Liturgiczny obchód tego święta miał dla Polaków w czasie zaborów wymiar religijny i społeczny – praktykowana pobożność do Serca Jezusa stanowiła wyraz wiary oraz troski o zachowanie tożsamości narodowej i religijnej^[38].

Kult i nabożeństwo w XIX i XX wieku na ziemiach polskich

Znaczącym wydarzeniem w historii kultu Najświętszego Serca Jezusa było rozszerzenie liturgicznego święta na cały Kościół. Aktu tego dokonał papież Pius IX 23 sierpnia 1856 roku, co było odpowiedzią na prośbę episkopatu francuskiego, a także na wcześniejsze petycje episkopatów innych krajów^[39]. Jest rzeczą znamienną, że w tym czasie najbardziej popularną formą pobożności było poświęcenie się Sercu Jezusa. Należy podkreślić, iż pierwszy taki akt 20 lipca 1685 roku uczyniła św. Małgorzata Maria Alacoque wraz z nowicjuszkami i niektórymi siostrami^[40]. W XIX wieku propagatorem tej formy pobożności było Apostolstwo Modlitwy^[41]. Na ziemiach polskich stowarzyszenie to rozwijało się od lat 60. XIX wieku. W 1871 roku zostało erygowane w Krakowie przy kaplicy jezuitów. Polskim organem prasowym Apostolstwa Modlitwy był „Posłaniec Serca Jezusowego”. Współzałożycielem stowarzyszenia był jezuita Henryk Ramière^[42], który wielokrotnie zabiegał u papieża Piusa IX o poświęcenie Kościoła i świata Sercu Jezusa. Papież jednak nie dokonał osobiście tego aktu, ale zwrócił się z prośbą do biskupów i wiernych, aby 16 czerwca 1875 roku z okazji 200. rocznicy ostatniego „wielkiego” objawienia św. Małgorzacie Marii Alacoque dokonano tego aktu w rodzinach, parafiach i diecezjach^[43].

Poświęcenie diecezji Bożemu Sercu znalazło także licznych zwolenników wśród biskupów na ziemiach polskich. Jeszcze przed poświęceniem rodzaju ludzkiego Najświętszemu Sercu Jezusa przez papieża Leona XIII w 1899 roku, prymas Polski kard. Mieczysław Ledóchowski (1822-1902) w 1872 roku poświęcił Sercu Jezusa diecezję gnieźnieńską i poznańską. W 1875 roku została poświęcona diecezja krakowska. W latach 1914-1918, wzorując się na arcybiskupie lwowskim Józefie Bilczewskim (1860-1923) oraz biskupie przemyskim Józefie Sebastianie Pelczarze (1842-1924), inni biskupi polscy dokonali tego aktu w swoich diecezjach^[44].

Poświęcenie Bożemu Sercu ojczyzny i Kościoła przez Episkopat Polski w okresie 20-lecia międzywojennego

Zaledwie dwa lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości episkopat odrodzonej ojczyzny słowami prymasa kard. Edmunda Dalbora (1869-1926) poświęcił naród i Kościół Sercu Jezusa na Jasnej Górze 27 lipca 1920 roku. Zawierzając Bożemu Sercu samych siebie, duchowieństwo, swoje diecezje, wiernych oraz całą ojczyznę, biskupi dokonali tego aktu w obliczu zagrażających Polsce niebezpieczeństw ze strony bolszewickiej Rosji, szerzącej morderstwa, pożogę, bezczeszczenie świątyń i prześladowanie duchowieństwa. Biskupi, wspominając starania swoich poprzedników o ustanowienie święta ku czci Najświętszego Serca Jezusa, Mszy Świętej i oficjum dla ziem polskich, przyrzekali Bożemu Sercu, że będą szerzyć do Niego nabożeństwo, zwłaszcza w seminariach duchownych, a także akt poświęcenia w rodzinach^[45]. Zobowiązanie episkopatu do szerzenia kultu Serca Jezusa w duchu objawień św. Małgorzacie Marii Alacoque miało wymiar religijny, społeczny i patriotyczny^[46]. Warto zaznaczyć, że poprzedziło ono „cud na Wisłą”, który zatrzymał marsz armii bolszewickiej na Warszawę i na zachód Europy.

Niespełna rok po jasnogórskim akcie poświęcenia narodu polskiego Sercu Jezusa, 3 czerwca 1921 roku, w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, episkopat ponowił go wraz z intronizacją na Małym Rynku w Krakowie. Biskupi polscy, oddając Sercu Jezusa wszystkich pasterzy Kościoła i cały naród polski, ogłosili uroczyście Jezusa swoim Panem. Oddali też we władanie Serca Jezusa wojsko polskie, życie społeczne i rodzinne^[47]. Forma tego aktu zawierała elementy intronizacji Jezusowego Serca zarówno w aspekcie religijnym, jak i narodowym. Szczególnie mocno wybrzmiały w nim słowa uznające władzę Chrystusa jako Króla, który posiada względem narodu „święte i nigdy niewygasłe prawa”. Wieloaspektowy wymiar tego aktu akcentuje fakt, że Najświętszemu Sercu Jezusa zostało poświęcone całe państwo polskie łącznie z instytucjami odpowiedzialnymi za społeczno-prawny kształt życia publicznego, historia narodu oraz jego przyszłość^[48].

Dokonanie tego aktu wiązało się z poświęceniem kościoła przy klasztorze Jezuitów w Krakowie. Wzniesiony w latach 1909-1912 ze składek całego narodu, będącego jeszcze pod zaborami, został dedykowany Najświętszemu Sercu Pana Jezusa jako wotum narodu polskiego za odzyskaną wolność. Na kamieniu węgielnym zostały wyryte następujące słowa: „Ty, o nieśmiertelny Królu wieków, na ziemie nasze stąd wypuść słodkiego Serca Twego płomienie: do miast, wiosek i umysłów wejdź zwycięzcą, zamieszkaj w nich i władaj”^[49]. Kościół ten stanowi centrum pobożności do Serca Jezusa dla całej Polski. Decyzją papieża Jana XXIII świątynia w 1960 roku została wyniesiona do rangi bazyliki mniejszej.

Dwa publiczne akty poświęcenia całego narodu Sercu Jezusa przez Episkopat Polski stały się impulsem do publicznej formy szerzenia tego nabożeństwa i kultu, także w wymiarze regionalnym. Jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, w latach 1907-1918, została wzniesiona w Warszawie świątynia ku czci Najświętszego Serca Jezusa, wzorowana na bazylice Świętego Pawła za Murami w Rzymie. Życzeniem fundatorki tego kościoła, księżnej Marii Radziwiłłowej z Zawiszów było, aby zostało tam utworzone centrum wychowawcze dla dzieci i młodzieży, kierowane przez księży salezjanów. W 1923 roku kard. Aleksander Kakowski (1862-1938) erygował tam parafię, zaś papież Pius XI nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej. Po uroczystym poświęceniu kościoła w 1931 roku kard. Kakowski przekazał go wraz z parafią na własność salezjanom^[50].

Wyrazem publicznego i społecznego charakteru szerzenia nabożeństwa i kultu Bożego Serca był akt poświęcenia Śląska Sercu Jezusa i Jego intronizacji. Wydarzenie to miało miejsce w czasie II Śląskiego Zjazdu Katolickiego w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów), w parafii św. Józefa, z udziałem około 300 000 wiernych oraz licznie reprezentowanych stowarzyszeń katolickich. Aktu tego dokonał 9 września 1923 roku ówczesny administrator apostolski polskiej części Górnego Śląska, salezjanin ks. August Hlond (1881-1948) w asyście biskupa pomocniczego diecezji poznańskiej Stanisława Kostki Łukomskiego (1874-1948), późniejszego biskupa diecezji łomżyńskiej i sekretarza generalnego Episkopatu Polski^[51]. Niespełna dziesięć lat później, 30 października 1932 roku, już jako biskup gnieźnieński i poznański, prymas Polski, kard. August Hlond dokonał uroczystego poświęcenia pomnika-wotum ku czci Bożego Serca w Poznaniu. Umieszczony na jego cokole napis Sacratissimo Cordi Iesu Polonia restituta stanowił wyraz wdzięczności i zawierzenia Sercu Jezusa^[52].

Akty poświęcenia Sercu Jezusa w Polsce po II wojnie światowej

Działania II wojny światowej nie osłabiły pobożności do Serca Jezusa, ale ją zdynamizowały w wymiarze duchowości, nabożeństwa i kultu. Pozytywne owoce indywidualnych i wspólnotowych poświęceń dokonanych w okresie 20-lecia międzywojennego zainspirowały Episkopat Polski, aby wobec niebezpieczeństw grożących narodowi i Kościołowi ponowić poświęcenie ojczyzny Sercu Jezusa. W celu pogłębionego przygotowania wiernych do tego wydarzenia biskupi polscy skierowali do narodu list pasterski, który został odczytany z ambon 4 stycznia 1948 roku. Zapowiadając w nim akt uroczystego poświęcenia narodu i Rzeczypospolitej Najświętszemu Sercu Jezusa, szeroko nakreślili sytuację religijną, moralną oraz społeczną narodu. Jednak szczególny akcent położyli na osobiste i rodzinne poświęcenie się Bożemu Sercu w duchu prywatnych objawień św. Małgorzacie Marii Alacoque. Zdaniem biskupów, praktyka poświęcenia Sercu Jezusa stanowi najskuteczniejszy środek podnoszenia się z grzechów i nałogów, a także jest skutecznym środkiem rozwoju osobistej i rodzinnej świętości^[53]. Kilkuletnie przygotowanie do tego wydarzenia poprzedziły akty poświęceń indywidualnych, rodzin, parafii, wspólnot zakonnych i diecezji. Uroczystego poświęcenia Sercu Jezusa całego narodu dokonali biskupi z prymasem Polski Stefanem Wyszyńskim (1901-1981) na czele 28 października 1951 roku, w uroczystość Chrystusa Króla. Z obawy przed represjami władz komunistycznych miejscem tego aktu były katedry, kościoły parafialne oraz inne świątynie na terenie Polski.

Praktykowanie nabożeństwa i kultu Serca Jezusa przyczyniało się do odnowy życia religijnego i społecznego narodu. Świadomość tego faktu ożyła w związku z obchodami 200. rocznicy ustanowienia święta Bożego Serca dla narodu polskiego przez papieża Klemensa XIII w 1765 roku. Kardynał Stefan Wyszyński, łącząc to wydarzenie z obchodami millenium chrztu Polski, skierował w 1965 roku do Kościoła w Polsce list pasterski na uroczystość Serca Pana Jezusa. Przybliżając w nim historię i podstawy teologiczne kultu, wskazał na niektóre ich implikacje życiowe, m.in. na usuwanie niezgody i podziałów w rodzinach i społeczeństwie, dążenie do zgody i wzajemnego przebaczenia oraz praktykowanie ofiarnej dobroci. Szczególne słowa zachęty były skierowane do kapłanów, aby swój program duszpasterski opierali na pobożności do Serca Jezusa, które jest źródłem „wody żywej” oraz inspiracją do osobistego stawania się żywym znakiem miłości Chrystusa wśród ludzi^[54]. W 1966 roku, w ostatnią niedzielę roku kościelnego, we wszystkich kościołach Polski ponowiono akt oddania narodu Najświętszemu Sercu Pana Jezusa.

3. Tożsamość i misja sercanów w Kościele w Polsce w kontekście dwóch jubileuszy

Tożsamość instytutu życia konsekrowanego jest ściśle związana z dziedzictwem (patrimonium) przekazanym instytutowi przez założyciela, a w jego spuściźnie istotne miejsce zajmuje charyzmat otrzymany przez niego od Ducha Świętego dla dobra Kościoła. Niepowtarzalność i odrębność charyzmatu każdego instytutu zakonnego wyraża się w jego specyficznej misji oraz podejmowanych zaangażowaniach apostolskich.

Sercanie to popularna w Polsce nazwa Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego^[55], które zostało założone przez ks. Leona Jana Dehona^[56] w drugiej połowie XIX wieku w Saint-Quentin (diec. Sois-sons we Francji) jako klerycki instytut zakonny. Jego misją jest szerzenie kultu i nabożeństwa do Serca Jezusa oraz Jego królestwa przez praktykę ducha miłości, wynagrodzenia i adoracji eucharystycznej w duchu objawień św. Małgorzacie Marii Alacoque. Służąc Kościołowi w Polsce w podejmowanych dziełach, Zgromadzenie zachowuje własny, specyficzny i pierwotny charakter, który łączy życie zakonne i apostolskie z oblacją wynagradzającą Chrystusa Ojcu za ludzi^[57].

Do Polski księża sercanie przybyli w 1928 roku i osiedlili się w Krakowie-Płaszowie^[58]. Podjęta przez nich działalność apostolska, zgodna z charyzmatem, misją i tożsamością Zgromadzenia, obejmowała pracę duszpasterską i katechetyczną w biednych oraz robotniczych parafiach. Z czasem doszły inne formy apostolatu, zwłaszcza związane z kaznodziejstwem i pracą rekolekcyjno-misyjną. Pierwszą pracę rekolekcyjną w Sokolnikach (diec. kielecka) przeprowadził w 1936 roku ks. Franciszek Nagy^[59], jednak prekursorem tego rodzaju działalności apostolskiej sercanów w Polsce był ks. Wincenty Turek^[60], łączący obowiązki katechety z głoszeniem rekolekcji i misji. Jego zdolności kaznodziejskie dostrzegł jezuita Szymon Jarosz (1886-1961), który zainspirował powstanie grupy misjonarzy krajowych. Zrealizowanie jego inicjatywy stało się możliwe dopiero po erygowaniu Prowincji Polskiej sercanów w 1947 roku^[61]. W latach 1947-1953 grupa misjonarzy sercańskich liczyła 7 zakonników. Przeprowadzili oni 114 rekolekcji i 30 renowacji misji oraz postawili 59 krzyży misyjnych w 11 diecezjach. Ukierunkowanie pracy rekolekcyjno-misyjnej na propagowanie pobożności do Serca Jezusowego zawdzięczają sercanie ks. Kazimierzowi Dobrzyckiemu (1900-1974) z diecezji krakowskiej, propagatorowi osobistego poświęcenia Bożemu Sercu, który od 1947 roku współpracował z ks. Turkiem w głoszeniu misji Serca Jezusowego w duchu objawień św. Małgorzacie Marii Alacoque.

W 1963 roku, dzięki zabiegom ówczesnego prowincjała ks. Stanisława Sidełki^[62], księża sercanie podjęli współpracę z jezuitami w prowadzeniu misji Bożego Serca. Najpierw w rozległej diecezji gorzowskiej, a następnie w diecezjach: chełmińskiej, gdańskiej, łódzkiej, warmińskiej i włocławskiej. Współpraca ta zaowocowała nowym stylem prowadzenia pracy rekolekcyjno-misyjnej, określanej terminem „sercański”. Charakteryzowała go głównie tematyka związana z miłością Jezusowego Serca, Jego kultem oraz znaczeniem eucharystycznej adoracji wynagradzającej w pobożności wiernych. Misje te różniły się też od kanonicznych misji parafialnych swoją strukturą, formą i tematyką. Włączani do tej pracy młodzi sercanie dali się poznać jako dobrzy kaznodzieje i znawcy pogłębionej duchowości Serca Jezusowego. Doświadczenia zdobyte ze wspólnej pracy z jezuitami przyczyniły się do ukształtowania samodzielnie działającej grupy misjonarzy ludowych, której prace koordynował dyrektor Misji Krajowych Księży Sercanów^[63], a także grupy w dalszym ciągu współpracującej z jezuitami.

W latach 1963-1974 sercanie wraz z jezuitami oraz pod ich kierunkiem przeprowadzili 383 serie misji intronizacyjnych, wygłosili 6024 kazania oraz poświęcili około 93 000 rodzin Najświętszemu Sercu Jezusa. W tym czasie sercańska grupa misyjna liczyła dwunastu misjonarzy. W latach 1974-2019, prowadząc samodzielnie misje intronizacyjne Bożego Serca, sercanie przeprowadzili około 2850 prac, zaś w latach 2012-2019 poświęcili Sercu Jezusa 21 077 rodzin. Oddając się tej formie pracy apostolskiej, realizowali charyzmat Założyciela i Zgromadzenia, mający na celu krzewienie miłości Bożego Serca w rodzinach i parafiach, a także ożywienie praktyk wynagradzających przekazanych przez Pana Jezusa w objawieniach św. Małgorzacie Marii Alacoque. W oparciu o zdobyte doświadczenia apostolskie misjonarze opracowali własne vademecum misjonarza^[64], zawierające szczegółowe opisy odnoszące się do wszystkich nabożeństw związanych z intronizacją oraz poświęceniem Sercu Jezusa – osobistym, rodzinnym i parafialnym.

Ze względu na słabnącą w Kościele polskim na przełomie XX i XXI wieku pobożność do Najświętszego Serca Jezusa pojawiło się pytanie o wierność charyzmatowi Założyciela w kontekście tożsamości i misji sercanów w Kościele w Polsce. Pomocą w odpowiedzi na nie była 75. rocznica przybycia Zgromadzenia do Polski, obchodzona w 2003 roku. Na tę okoliczność św. Jan Paweł II przekazał Prowincji Polskiej swoje błogosławieństwo oraz jubileuszowy list. Nawiązując do historycznego kontekstu osiedlenia się sercanów w Krakowie-Płaszowie oraz realizacji przez nich swojej misji, papież akcentował obowiązek głoszenia i przybliżania współczesnemu człowiekowi cywilizacji miłości. Według św. Jana Pawła II szczególne miejsce w tym dziele apostolskim zajmują rekolekcje i misje intronizacyjne Bożego Serca. Realizowane w okresie po II wojnie światowej, nie straciły nic ze swej aktualności ze względu na źródło miłości, którym jest Serce Jezusa^[65].

W celu ożywienia swojej misji w Kościele w Polsce sercanie, dzięki staraniom ks. Jerzego Wełny (1953-2019), sprowadzili do Polski z Paray-le-Monial relikwie św. Małgorzaty Marii Alacoque. Przekazane 15 czerwca 2007 roku delegatom Prowincji Polskiej przez kustosza sanktuarium, rozpoczęły w 2008 roku peregrynację do wszystkich wspólnot sercanów, prowadzonych przez nich parafii i ośrodków apostolstwa specjalistycznego. Relikwie świętej nawiedziły też liczne wspólnoty zakonne żyjące duchowością Serca Jezusowego oraz parafie pod Jego wezwaniem. Wyjątkowym wydarzeniem na peregrynacyjnym szlaku relikwii było ich jasnogórskie spotkanie z członkami Straży Honorowej Najświętszego Serca Jezusowego, przedstawicielami Prowincji Polskiej sercanów oraz licznie przybyłymi czcicielami Bożego Serca, co miało miejsce 20 i 21 czerwca 2009 roku. W latach 2009-2019 relikwie św. Małgorzaty Marii Alacoque nawiedzały liczne diecezjalne wspólnoty parafialne oraz zakonne męskie i żeńskie. Każde nawiedzenie wiązało się z rekolekcjami, które prowadzili zarówno misjonarze z grupy misyjnej, jak i inni sercanie zaangażowani w tę formę działalności. Punktem odniesienia dla jednolitej formy ich prowadzenia był specjalnie przygotowany ceremoniał^[66]. Zasadniczym celem tych nadal prowadzonych ćwiczeń duchowych jest wprowadzenie wiernych w treść objawień przekazanych św. Małgorzacie Marii Alacoque oraz w praktyki związane z nabożeństwem i kultem Serca Jezusa.

Zakończenie

Profil pracy rekolekcyjno-misyjnej sercanów, ukierunkowany zwłaszcza na intronizację Bożego Serca, stanowi charakterystyczny rys ich tożsamości w Kościele w Polsce w realizacji misji apostolskiej. Świadczy o tym Dyrektorium Prowincjalne księży sercanów, które wśród właściwych form apostolatu na pierwszym miejscu umieszcza pracę rekolekcyjno-misyjną. Akcentuje też, iż całe apostolstwo sercanów w służbie Kościołowi winno być przeniknięte duchowością Bożego Serca oraz troską, aby parafie, rodziny i poszczególni wierni powierzeni ich duchowej pieczy poświęcili się Jezusowemu Sercu^[67]. Przypadające w 2020 roku jubileusze 100-lecia odnoszące się do pobożności do Najświętszego Serca Pana Jezusa pobudzają do głębszej refleksji nad tożsamością sercańską, zwłaszcza w aspekcie nowej ewangelizacji, która jest „nową gorliwością” w misji charyzmatu.

Bibliografia

Akt poświęcenia narodu polskiego Sercu Jezusa, w: L. Poleszak (red.), Serce Jezusa w dokumentach Kościoła. Dokumenty Magisterium Kościoła o Najświętszym Sercu Pana Jezusa od Klemensa XIII do Benedykta XVI, Kraków 2006, s. 595.

Alacoque M. M., Listy św. Małgorzaty Marii Alacoque, tłum. M. K. Piwnicka-Bohuszewicz, Kraków 2009.

Alacoque M. M., Pamiętnik duchowy św. Małgorzaty Marii Alacoque (1647-1690), tłum. J. Andrasz, Kraków 1996.

Almeida J. C., 12 obietnic Najświętszego Serca Pana Jezusa danych św. Małgorzacie Marii Alacoque. Przesłanie z Paray-le-Monial, Kraków 2011.

Benedykt XV, Przedziwna historia. Bulla kanonizacyjna bł. Małgorzaty Marii Alacoque, dziewicy, siostry profeski Zakonu Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, Kraków 2017.

Bieś A.P., Ramière Henri Marie Felix, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 16, Lublin 2012, k. 1198-1199.

Brzeźniak A., Ks. Franciszek Nagy (1909-1989), w: Życiorysy zmarłych polskich współbraci SCJ (1918-1997), Warszawa 1998, s. 337-347.

Ciemięga M., Ksiądz Mateusz Jeż – współfundator i pierwszy dobroczyńca Sercanów, w: G. Pisarek (red.), Uwierzyliśmy miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003, Kraków 2004, s. 22-24.

Daniluk M., Dehon Léon, w: R. Łukaszyk (red.), Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, k. 1098-1099.

Drążek C., Rozwój kultu Serca Jezusa w Polsce, w: C. Drążek, L. Grzebień (red.), Bóg bliski. Historia i teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, Kraków 1983, s. 9-144.

Dyrektorium Prowincjalne Prowincji Polskiej Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego, Warszawa 2015.

Furczoń J., Początki Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce, w: G. Pisarek (red.), Uwierzyliśmy miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003, Kraków 2004, s. 32-43.

Gąsior A., Intronizacja Najświętszego Serca Jezusowego na tle problematyki społecznej w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego, „Sympozjum” 1(28) (2015), s. 71-89.

Grzebień L., Apostolstwo Modlitwy, w: R. Łukaszyk (red.), Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1973, k. 829-830.

Grzebień L., Croiset Jean, w: R. Łukaszyk (red.), Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1979, k. 637.

Hlond A., Akt, którym Polski Górny Śląsk dnia 9 września poświęci się Najśw. Sercu Jezusowemu, „Gość Niedzielny” 1(1) (1923), s. 5.

Hlond A., Orędzie w sprawie II Śląskiego Zjazdu Katolickiego, „Gość Niedzielny” 1(1) (1923), s. 3-4.

Hojnowski J., Słownik kultu Serca Jezusowego, Kraków 2000.

Jan Paweł II, List Ojca Świętego do księży sercanów z okazji jubileuszu 75-lecia obecności Zgromadzenia w Polsce, w: G. Pisarek (red.), Uwierzyliśmy miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003, Kraków 2004, s. 11-13.

Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 2002.

Konarski S., Maria Ewa Radziwiłłowa (z domu Zawisza), https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/maria-ewa-radziwillowa-z-zawiszow?print (odczyt z dn. 14.03.2020 r.).

Ku większej chwale Serca Jezusowego, „Posłaniec Serca Jezusowego” 11(51) (1923), s. 171.

List pasterski Episkopatu Polski „O osobistym poświęceniu się Najświętszemu Sercu Pana Jezusa”, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 12 (1948), s. 225-230.

Meester P. de, Odkryjmy na nowo Najświętsze Serce Jezusa, Częstochowa 2002.

Mieszczak S. (oprac.), Ceremoniał nawiedzenia relikwii św. Małgorzaty Marii Alacoque we wspólnotach i placówkach księży sercanów, Kraków 2009.

Misiurek J., Gallifet Joseph François de, w: J. Misiurek (red.), Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, k. 833-834.

Misiurek J., Historia i teologia polskiej duchowości katolickiej, t. 2, Lublin 1998.

Misiurek J., Mechtylda z Hackeborn, w: E. Ziemann (red.), Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin 2008, k. 361.

Misiurek J., Memoriał biskupów polskich, w: E. Ziemann (red.), Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin 2008, k. 519.

Misiurek J., Źródło życia i świętości. Polska teologia kultu Najświętszego Serca Jezusa, Lublin 2014.

Misztal H., Kanonizacja, w: B. Migut (red.), Encyklopedia katolicka, t. 8, Lublin 2000, k. 607-610.

Misztal H., Kanonizacja, w: M. Sitarz (red.), Leksykon prawa kanonicznego, Lublin 2019, k. 1093.

Moskwa M., Prezentacja grupy misyjno-rekolekcyjnej i jej działalności, „Sympozjum” 1(15) (2006), s. 9-17.

Nagy F., Ksiądz Kazimierz Wiecheć SCJ – założyciel Prowincji Polskiej Sercanów, w: G. Pisarek (red.), Uwierzyliśmy miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003, Kraków 2004, s. 16-20.

Nagy S., Ksiądz Michał Wietecha – pierwszy przełożony Prowincji Polskiej Sercanów, w: G. Pisarek (red.), Uwierzyliśmy miłości. 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003, Kraków 2004, s. 26-30.

Poleszak L., Serce Jezusa, niezgłębione źródło miłości, Kraków 2007.

Poleszak L., Wypowiedzi Magisterium Kościoła na temat kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, w: L. Poleszak (red.), Serce Jezusa w dokumentach Kościoła. Dokumenty Magisterium Kościoła o Najświętszym Sercu Pana Jezusa od Klemensa XIII do Benedykta XVI, Kraków 2006, s. 9-23.

Polska Sercu Zbawiciela, „Posłaniec Serca Jezusowego” 6(49) (1921), s. 83-84.

Popławski J., Apostolstwo Modlitwy, w: M. Chmielewski (red.), Leksykon duchowości katolickiej, Lublin 2002, s. 62-63.

Reguła życia Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego (Księża Sercanie). Konstytucje i Dyrektorium generalne, Rzym 2009.

Rusecki M., Prywatne objawienia, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 16, Lublin 2012, k. 600-601.

Sławiński K., Ks. Wincenty Turek, imię zakonne Jan (1900-1990), w: Życiorysy zmarłych polskich współbraci SCJ (1918-1997), Warszawa 1998, s. 359-367.

Swastek J., Gertruda Wielka, w: J. Misiurek (red.), Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, k. 1025-1026.

Vademecum Misjonarza Księży Sercanów, Warszawa 1995.

Walewander E., Klaudiusz de la Colombière, w: B. Migut (red.), Encyklopedia katolicka, t. 9, Lublin 2002, k. 78-79.

Wroceński J., Ks. Stanisław Sidełko, imię zakonne Jan Vianney (1921-1991), w: Życiorysy zmarłych polskich współbraci SCJ (1918-1997), Warszawa 1998, s. 385-395.

Zieliński Z., Benedykt XV, w: R. Łukaszyk (red.), Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1976, k. 224-225.

Ziemann E., Kult Najświętszego Serca Jezusa w Polsce w perspektywie 250. rocznicy ustanowienia święta, w: J. Wełna, J. Królikowski (red.), Odnowić pamięć o miłości Bożej. Materiały z sympozjum naukowego poświęconego kultowi Serca Jezusowego, Kraków 2014, s. 7-48.

Ziemann E., Małgorzata Maria Alacoque, w: E. Ziemann (red.), Encyklopedia katolicka, t. 11, Lublin 2006, k. 1019-1021.

Ziemann E., Misyjny wymiar charyzmatu sercańskiego, „Sympozjum” 2(37) (2019), s. 93-115.

Ziemann E., Sercanie, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 18, Lublin 2013, k. 2-4.

Ziemann E., Serce Jezusa, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 18, Lublin 2013, k. 11-13.

Ziemann E., Wizytki, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 20, Lublin 2014, k. 739-740.