Polska pomoc humanitarna w misjach pokojowych i stabilizacyjnych Wojska Polskiego

1. Wprowadzenie w problematykę

Kiedy dokonuje się próby podsumowania minionego stulecia i szuka odpowiedniej nazwy dla tego okresu historii, różni autorzy używają do tego celu  bardzo odmiennych terminów, które według nich w sposób jednoznaczny oddają sytuację ostatniego wieku. Najbardziej znanym terminem określającym XX wiek stał się termin użyty po raz pierwszy przez Jana Pawła II mówiący o cywilizacji śmierci, która niejako przeciwstawiała się terminowi papieża Pawła VI mówiącego o cywilizacji miłości. Jan Paweł II używając określenia cywilizacja śmierci potępił aborcję, eutanazję, antykoncepcję, samobójstwo, morderstwo, ludobójstwo, homoseksualizm, transseksualizm, biseksualizm, pedofilię a także liczne patologie, które dotknęły ludzi jemu współczesnych. Papież jednoznacznie stwierdził, że Europa Zachodnia porzucając „cywilizację życia” opowiedziała się za cywilizacją śmierci, która jego zdaniem prowadzi do samozagłady świata. Krytycy pojęcia cywilizacji śmierci  uznają ten termin za określenie propagandowe, które dyskredytuje pewne zachowania społeczne, między innymi poprzez stawianie ich na poziomie zjawisk powszechnie uważanych za kryminalne (morderstwo, pedofilia) oraz krytykowanych przez Kościół takich jak: homoseksualizm, antykoncepcja czy zapłodnienie in vitro[1]. Tego rodzaju zrównanie uważane jest przez część etyków laickich za demagogiczne i przyczyniać się ma m.in. do homofobii[2].

Inni autorzy stwierdzają, że miniony wiek był czasem zimnej wojny, podbojów kosmicznych, czasem wynalazków, czasem sensacji, czasem nadziei, czasem klęski, a także czasem chaosu. Nie żyjący już arcybiskup lubelski Józef Życiński wiek XX nazwał „wiekiem krzyku”, gdyż to właśnie krzyk, ma za zadanie ukryć pustkę jaka powstała w wyniku kryzysu wartości. „Siła krzyku staje się głównym atutem tych, którzy nie mają do zaoferowania żadnych wartości” [3]. Przełom XX i XXI wieku upłynął znacznej części ludzkości w atmosferze ufności w dobrobyt i siłę gospodarczą. Dopiero ogromny kryzys gospodarczy, który dotknął świat w 2010 roku obnażył słabość nie tylko systemu finansowego współczesnego świata, który lekko wydaje miliardy euro na wspieranie bogatych krajów europejskich a z drugiej strony bardzo opieszale i bez znacznego zaangażowania włącza się w pomoc krajom dotkniętym licznymi katastrofami i konfliktami[4].

Miniony wiek bywa również nazywany „stuleciem mega –śmierci”. Niektórzy autorzy wiążą to z ogromną liczbą uśmiercanych dzieci nienarodzonych[5]. Jednak wydaje się, że termin ten bardziej związany jest z bardzo dużą ilością konfliktów zbrojnych, które miały miejsce w minionym 100-leciu i liczbą ofiar tych konfliktów. Francuski historyk Jean-Jacques Babel, podaje, że od czasów sumeryjskich do II wojny światowej doszło do 14513 wojen. Natomiast liczbę konfliktów zbrojnych zaistniałych tylko po II wojnie światowej szacuje się na ponad 150 w zależności od ich rodzaju, zasięgu i wielkości zaangażowanych sił[6]. W trakcie konfliktów, które miały miejsce po zakończeniu II wojny światowej śmierć poniosło ponad 87 mln. ludzi, a liczba rannych oraz trwale okaleczonych i tych, którzy ucierpieli w inny sposób nie jest możliwa do ustalenia[7].

W kontekście powyższych rozważań na temat genezy i kontekstu społeczno – kulturowego różnorakich przejawów cywilizacji śmierci należy pogłębić owe rozważania w perspektywie paradygmatu zmiany społecznej, a zwłaszcza zmian, które nastąpiły wraz z nadejściem nowoczesności – ponowoczesności^[8]. Punktem wyjścia nowoczesności - ponowoczesności było stworzenie światopoglądu humanistycznego, bez odniesienia do sfery sacrum^[9]. Założenia owego światopoglądu można streścić w następujących tezach: Odrzucenie istnienia Boga oraz duszy; wartość człowieka nie ma swego źródła w Bogu, akcie stwórczym, ale w człowieczeństwie, w fakcie iż jesteśmy ludźmi; w ten sposób rozumiany człowiek, jego dobro znajduje się w centrum wszechświata, jest najwyższą wartością oraz miarą wszystkich rzeczy, bez odniesienia do duchowego wymiaru; adoracja człowieka bez duszy we wszechświecie bez Boga oraz apoteoza jego wolności, jak również niczym nieograniczonych zdolności; wiara w człowieka, który osiągnął szczyt swoich zdolności, który jest supermanem. Światło na drodze, po której kroczy ludzkość ma przynieść nadczłowiek, obdarzony wyjątkowymi zdolnościami. Oto jest obraz człowieka renesansu, geniusza; w sferze politycznej idea ta znajduje odniesienie w dyktaturach totalitarnych. Lenin, Stalin, Hitler, Pol Pot – oto są, zgodnie z powyższą ideologią geniusze postępu, zbawiciele ludzkości^[10]. W okresie modernizmu, wszechogarniającego kultu nauk przyrodniczych zakładano, że ich rozwój doprowadzi człowieka do panowania nad światem, do zlikwidowania chorób i zagrożeń, wierzono, że potęga rozumu umożliwi stworzenie raju na ziemi, społeczeństwa bez konfliktów, wojen i niesprawiedliwości. W centrum ideologii modernistycznej stoi Człowiek, jako wartość nadrzędna. Jednak modernizm to nie tylko całość koncepcji filozoficznych i naukowych, to nie tylko światopogląd czy ideologia, ale także pewien stan, w jakim znajduje się cywilizacja, pewien realny kształt rzeczywistości[11]. Wiek  XIX  to  okres  zachłyśnięcia  się nowoczesnością. Dominuje nastrój optymizmu progresywizm: wiara w postęp, rozum, technikę, naukę, podbój przyrody, nieograniczone możliwości  ekspansji. Jednakże już wtedy zaczyna się dostrzegać negatywne strony nowego porządku społecznego. Zapoczątkowane w XIX i u progu XX wieku wątki krytyczne są kontynuowane i rozwijane przez cały wiek XX. Relatywizm jaki nastał wskutek opozycji tradycjonalizmu z nowoczesnością, konsekwencji i oczekiwanych rezultatów dał początek teoretycznym wizjom, które poprzez spotęgowanie zmian miały zobrazować kształt przyszłych stosunków społecznych. Zjawisko relatywizmu moralnego klarownie sformułował na gruncie socjologii Peter Ludwig Berger. Według niego: „relatywizacja jest procesem, za pomocą którego stan absolutny zostaje osłabiony czy też w skrajnym przypadku unicestwiony. Chociaż świadectwo zmysłów zapewnia o absolutności jakiegoś postrzeżenia, którą bardzo trudno zrelatywizować, istnieje mnóstwo definicji rzeczywistości, które nie są oparte na takim bezpośrednim potwierdzeniu przez zmysły – to świat przekonań i wartości”[12].

Jak słusznie zauważają niektórzy autorzy rozważający na temat kondycji świata ponowoczesnego[13], ryzyko staje się konstytutywną częścią składową współczesności. Przejawia się w niepewności konsekwencji własnych działań z uwagi na okoliczności, nad którymi nie mamy kontroli. W okresie późnej nowoczesności „profil ryzyka” ulega jakościowej zmianie. W wymiarze obiektywnym następuje między innymi: uniwersalizacja ryzyka zagrażającego wszystkim, niezależnie od pozycji klasowej, narodowości, rasy itp., jak również jego globalizacja, która rozciąga się na duże obszary, mimo że bezpośrednie przyczyny występują lokalnie. Nasilenie ryzyka otacza współczesnego człowieka również w wymiarze subiektywnym. Wynika z niepewności podejmowanych działań, pogłębiającej się sekularyzacji, nieuchronności zagrożeń oraz bycia pod kontrolą dużych niezależnych organizacji[14]. Społeczeństwo globalne, postnowoczesne, definiowane jest dlatego jako „społeczeńastwo ryzyka”, ponieważ jednostki nie mają w nim określonej znanej im przyszłości w odniesieniu do teraźniejszości. Ryzyko wynika z niepewności, a niepewność z pluralizmu, braku jednoznacznych zasad i wartości, ambiwalencji. Cechy te wpływają na zachowania zbiorowości[15]. W ponowoczesności obserwujemy przede wszystkim odejście od podstawowych wartości i zasad życia społecznego na rzecz wartości indywidualistycznych, egocentrycznych, samorealizacyjnych, konsumpcyjnych. Odejście od moralnych fundamentów społeczeństwa  powoduje ogromne niebezpieczeństwo i groźbę nie tylko w stosunku do każdego człowieka, który jest coraz bardziej osamotniony oraz zagubiony, traci sens swojego życia, ale również w stosunku do całego społeczeństwa, które traci swój aspekt duchowy. Na wspomniane procesy oraz groźby wskazywał papież Jan Paweł II w swojej posynodalnej adhortacji apostolskiej Kościół w Europie[16], w której zwraca przede wszystkim uwagę na utratę pamięci chrześcijańskiej oraz zapominanie na dziedzictwo i chrześcijańskie korzenie. Procesowi temu towarzyszy często zjawisko praktycznego agnostycyzmu oraz obojętności religijnej. Współcześnie jest kształtowany obraz Europy oderwanej od swoich korzeni, od duszy chrześcijańskiej, obraz oparty wyłącznie na naukowo-technicznym światopoglądzie, podkreślający wyłącznie ekonomiczno–gospodarczy oraz materialny rozwój, postęp społeczeństw i narodów. W takiej Europie jest trudno żyć w zgodnie z wiarą w Jezusa Chrystusa oraz w duchu zasad ewangelii a jeszcze trudniej jest Go wyznawać i głosić w różnych dziedzinach życia publicznego, narodowego, politycznego oraz kulturalnego^[17]. Wspominane zjawiska nie pozostają bez konsekwencji. Przejawiają się w strachu przed przyszłością, w poczuciu beznadzieji, w wewnętrznej pustce, która dotyczy przede wszystkim młodych ludzi. Wydaje się, iż dzisiejsza Europa przeżywa również w ogromnej mierze kryzys małżeństwa i rodziny, powodowany między innymi niewłaściwym jej rozumieniem oraz redukowaniem wyłącznie do jej naturalnego oraz sekularnego wymiaru, ciągłe narastanie oraz nowe wybuchy konfliktów na tle rasowym i etnicznym, ożywienie postojów rasistowskich, wzrost napięcia między religiami, egocentryzm, który zniewala oraz osacza jednostki i grupy, coraz bardziej rozszerzająca się obojętność etyczna oraz moralna, itd.^[18] Do tego dochodzi kontekst globalizującego się świata, który przedstawia groźbę, iż zamiast coraz większej jedności nastanie tłumienie, ucisk najsłabszych oraz wzrost ubóstwa na świecie. Żyjąc w takim świecie, nietrudno by człowiek stracił poczucie swojej tożsamości i punktu odniesienia do stałych, nienaruszalnych wartości, których w dzisiejszym społeczeństwie coraz bardziej brak. E. Fromm zauważył zanikanie tradycji humanicstycznej do której zaliczyć można miłość, współczucie, nadzieje – przestały one odgrywac kluczową rolę w realacjach interpewrsownalnych. Na ich miejscu pojawiły się nowe wartości: własność, konsumpcja, rozrywka, zajmowanie pozycji społecznej. Wartości te często nie są uświadomione, ale za to decydujące o zachowaniach jednostek oraz w kształotowaniu relacji interpersonalnych[19].

Przechodząc do konceptualizacji następnej kwestii należy zaznaczyć i odnieść się do kontekstu historycznego. Analizy literatury dotyczące konfliktów zbrojnych w relacjach międzyludzkich prowadzą do hinduskiego kodeksu Manu z XII w. p.n.e., który jako jeden z pierwszych określa reguły walki. Kodeks ten formułuje także potrzebę humanitarnego postępowania wobec rannych, chorych i tych, którzy nie biorą udziału w walce. Mimo zauważenia problemu dotyczącego ludzi pokrzywdzonych w wyniku konfliktu w czasach starożytnych obchodzono się często z pokonanymi w sposób bezwzględny i okrutny, zabijano osoby wzięte do niewoli, nawet jeżeli dobrowolnie się poddały, mordowano ludność zdobytych miast, zagarniano lub pustoszono zdobyte mienie[20]. Do zwycięzcy należało prawo życia i śmierci wobec pokonanych i na podstawie tego prawa podkreślano wspaniałomyślność wodzów, którzy zwyciężonych czynili niewolnikami, darując tym samym im życie. Zarówno Platon, jak i Arystoteles wyrażali poglądy o potrzebie bardziej humanitarnego i cywilizowanego obchodzenia się z pokonanymi oraz niepustoszenia ich mienia, zwłaszcza w wojnach wewnętrznych między Grekami[21]. Wspomnieć należy także, że islam wprowadzał humanizację walki zbrojnej, ponieważ uczył, że krew kobiet, dzieci i starców nie może plamić wojownika[22]. W odniesieniu do podejmowanych w niniejszej części artykułu zagadnień dotyczących konfliktów zbrojnych, należy je rozpatrywać w szerszym kontekście ich społeczno – kulturowych parametrów, jak również ideologizacji. Jako odpowiedź na wspominany obraz apokaliptyczny współczesnego świata, płynnej nowoczesności, gdzie nic nie jest pewne oraz wiążące, niektórzy znaleźli lekarstwo w tradycyjnych wartościach religijnych albo w ich fundamentalistycznej reinterpretacji. Jako przykład wskażemy na islamistów reformowanych, którzy zaczęli urzeczywistniać w praktyce prawo religijne szaria, jako prawo państwowe, które ma być zachowywane nie tylko przez muzułmanów. Islamizm radykalny w tym kontekście głosił powrót do idealnego pierwotnemu ustroju społeczeństwa muzułmańskiego oraz do odrzucenia Zachodu, równocześnie przyjmując, stosując nowoczesną formę rządzenia, która opierała się o korzenie europejskie, stosując środki masowego przekazu oraz inne technologiczne środki, które sięgały euro – amerykańskich źródeł[23]. W obliczu narastającego niepokoju płynącego z gigantycznych przemian, do jakich doszło w ostatnich latach w organizacji świata, w klimacie niepewności, zaniku punktu odniesienia, powstają również ruchy religijne potwierdzające rolę religii w polityce. Niezależnie od tego czy są one żydowskie, chrześcijańskie czy muzułmańskie uznają, że nieszczęścia ludzkości wynikają stąd, że rozum ludzki dążył do wyzwolenia się od religii i nie chciał się podporządkować nakazom zawartym w świętych tekstach. Dlatego głoszą powrót do ścisłego zachowywania nakazów religii zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym^[24]. Usiłują wprowadzić w życie publiczne pierwszeństwo prawa religijnego przed prawodawstwem pozytywnym, które ma przeciwstawić sie każdej formie relatywizmu etycznego. Z tego pierwszeństwa wypływa jedność celów w działaniach jednostek, zbiór niepodważalnych  i powszechnych przekonań zdolnych przeważyć  nad indywidualnymi opiniami i różnymi punktami widzenia^[25].

 

2. Wyjaśnienia terminologiczne

Konflikt, wojna, i związane z nimi chęć dominacji oraz niejednokrotnie stworzenia jak najlepszych warunków ekonomicznych do przetrwania swojej grupy społecznej towarzyszyły człowiekowi od czasów najdawniejszych[26]. Same pojęcia konfliktu i wojny ewoluowały wraz z postępem cywilizacyjnym i globalizacją[27]. Konflikt był różnie interpretowany w historii. Po dzień dzisiejszy jego definicja nie jest jasno określona. Aczkolwiek, z perspektywy prawa międzynarodowego, obejmuje on pojęciowo szersze spektrum rodzajów walki zbrojnej niż pojęcie wojny. To ostatnie, było re-formułowane niemalże dziesiątki razy w zależności od poszczególnych prądów filozoficznych, moralnych, oraz etycznych. Papież Jan Paweł II postrzegał wojnę jako klęskę ludzkości, ponieważ ta, parafrazując, nie jest tylko łuczywem dla nienawiści i niesprawiedliwości, ale także generuje nowe konflikty. Od czasów formalnego usankcjonowania się władzy papieskiej, katechizm Kościoła Katolickiego dopuszcza moralnie obronę z użyciem siły militarnej i ją usprawiedliwia wtedy gdy wystąpią następujące warunki:

1) szkoda wyrządzona przez napastnika jest długotrwała, poważna i pewna;

2) w przypadku gdy wszystkie środki zmierzające do położenia kresu tejże szkodzie okazują się nieskuteczne;

3) gdy istnieją solidne przesłanki powodzenia;

4) gdy użycie broni nie pociąga za sobą gorszego zła, np. chodzi tu o potencjalne użycie nowoczesnych środków niszczenia[28].

Sama decyzja o nałożeniu obowiązku obrony narodowej należy do roztropnie rządzących[29]. Jednakże, z moralnego punktu widzenia, każde uznanie wojny winno być poprzedzone jej potępieniem” jako normalnej drogi rozwiązywania konfliktów”.

Konflikty i wojny mogą mieć różnorodny charakter i zasięg. Oba terminy doczekały się złożonych, choć czasem nie do końca spójnych klasyfikacji i pod-klasyfikacji rodzajów obu zjawisk. Klasyfikacje i pod-klasyfikacje różnią się od siebie w zależności od tego jaka organizacja jest odpowiedzialna za stabilizowanie lub ogarnianie konfliktu czy wojny, jaki jest jej mandat oraz jak długa i kompleksowa ma być to operacja. Odwołując się do czasów współczesnych, czasów względnego pokoju stykamy się z operacjami pokojowymi oraz stabilizacyjnymi[30]. Te ostatnie odnoszą się do nazewnictwa operacyjnego używanego przez NATO, zaś operacje pokojowe to te funkcjonujące w nazewnictwie używanym przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Operacja pokojowa – „użycie wielonarodowych sił wojskowych i cywilnych pod nadzorem ONZ do rozwiązywania konfliktów wewnętrznych lub międzynarodowych. Decyzję o uruchomieniu operacji pokojowej mogą podejmować: Zgromadzenie Ogólne NZ, Rada Bezpieczeństwa lub Sekretarz Generalny. Rozróżnia się dwa rodzaje operacji pokojowych: misje obserwacyjne i operacje z użyciem kontyngentu wojskowego – Sił Zbrojnych NZ”. Według NATO Defence College operacja pokojowa to „zapobieganie, ograniczanie, łagodzenie, i zakończanie działań wojennych między państwami albo wewnątrz państwa za pośrednictwem pokojowej interwencji strony trzeciej, zorganizowaną i kierowaną przez organizację międzynarodową przy użyciu personelu wojskowego, policyjnego i cywilnego do przywrócenia i utrzymania pokoju”[31]. Operacja stabilizacyjna - z kolei jest terminem de facto wywodzącym się z doktryny amerykańskich sił lądowych FM-03 i jest związana z działaniami pokojowymi – jest to „działanie o charakterze wojskowym, którego celem jest przywrócenie pokoju i ustabilizowanie sytuacji politycznej, gospodarczej i militarnej w strefie konfliktu zbrojnego wewnętrznego lub międzynarodowego. Stanowi działanie inne niż wojna, ale z użyciem instrumentarium walki zbrojnej. Prowadzona może być z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ lub przez koalicję międzynarodową”[32].

 

3. Udział Wojska Polskiego w misjach pokojowych i stabilizacyjnych

Wojsko Polskie ma bogatą historię służby w operacjach pokojowych, bo ponad 60 lat, w różnych regionach świata takich jak Bliski Wschód (np. Egipt, Syria, Liban, Irak), Azja (np. Korea, Wietnam, Laos, Kambodża, Afganistan), Afryka (np. Nigeria, Etiopia, Czad, Kongo) i Bałkany (była Jugosławia, Bośnia i Hercegowina, Kosowo)[33]. Ogółem, Polska, w latach 1953-1988, w liczbie 17 tysięcy osób, brała udział w 7 inicjatywach o charakterze międzynarodowym, w tym w 4 komisjach rozjemczych i w 3 operacjach pokojowych. Historyczne zmiany związane z 1989 rokiem, nowe wymogi operacyjne podyktowane zmieniającym się porządkiem prawno-politycznym w ramach NATO, ONZ i UE miały wpływ na intensywność zaangażowania wojskowego za granicą. W latach 1989-2009 liczba personelu uczestniczącego w misjach wzrosła do 67 tysięcy żołnierzy i pracowników, a liczba operacji, w których Polska uczestniczyła do 64. Żołnierze Wojska Polskiego wzięli udział w 30 operacjach pokojowych ONZ, 13 operacjach sojuszniczych i natowskich, 6 misjach Unii Europejskiej oraz 9 misjach obserwacyjnych prowadzonych przez OBWE[34]. Na chwilę obecną, Polacy uczestniczą w 14 operacjach prowadzonych przez NATO, ONZ i UE, gdzie służbę pełni 3500 żołnierzy i osób cywilnych[35]. Do zadań mandatowych większości misji pokojowych i stabilizacyjnych należy zaliczyć[36]:

• przestrzeganie zawieszenia ognia,
• kontrolę redukcji sił zbrojnych na terytoriach spornych,
• monitorowanie pozostawania sił w ustalonych obszarach,
• zapewnienie wypuszczenia więźniów politycznych,
• nadzór nad wymianą jeńców wojennych (we współpracy z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża),
• wprowadzenie programu repatriacji (we współpracy z biurem Wysokiego Komisarza NZ do spraw Uchodźców - UNHCR),
• redukcję zagrożeń wynikających z dużej ilości min przeciwpiechotnych znajdujących się na tym terytorium,
• Monitorowanie przestrzegania praw człowieka oraz badanie przypadków łamania praw humanitarnych i praw człowieka, w tym przede wszystkim łamania praw kobiet i dziewcząt,
• Ochrona ludności cywilnej, personelu humanitarnego i obrońców praw człowieka przed przemocą fizyczną oraz ochrona personelu Narodów Zjednoczonych,
• Monitorowanie embarga na broń,
• Udzielanie pomocy humanitarnej,
• Wsparcie odbudowy instytucji państwowych.

Wojsko Polskie uczestniczyło lub uczestniczy w następujących misjach[37]:

NNSC (Neutral Nations Supervisory Commission) w Korei od 1953 roku – jeszcze w kwietniu 2012 roku Polska uczestniczyła w konsultacjach państw NNSC[38].

ICSC (International Commission for Supervision and Control) w Laosie, Wietnamie i Kambodży (1954-1975)

Observer Team w Nigerii (1968-1970)

UNEF II (Second United Nations Emergency Force) w Egipcie (1973-1979)

UNDOF (United Nations Disengagement Force) w Syrii (1974-2009)

Operacja humanitarna ONZ w Etiopii (1985-1987)

UNGOMAP (United Nations Good Offices Mission w Afganistanie i Pakistanie (1988-1990)

UNIIMOG (United Nations Iran-Iraq Military Observer Group (1988-1991)

UNTAG (United Nations Transition Assistance Group) w Namibii (1989-1990)

Polski kontyngent wojskowy (marynarki wojennej) do zabezpieczenia medycznego sił koalicyjnych podczas wojny w Zatoce Perskiej (1991)

UNGCI (United Nations Guards Contingent in Iraq) (1991-1993)

UNIKOM (United Nations Iraq-Kuwait Observation Mission) (1991-2003)

UNAMIC (United Nations Advance Mission in Cambodia) (1991-1992)

MINURSO (United Nations for the Referendum in Western Sahara) (1991-2011)

Misja OBWE w byłej Jugosławii (1991-1994)

UNTAC (United Nations Transition Authority in Cambodia) (1992-1993)

UNPROFOR (United Nations Protection Force) w byłej Jugosławi (1992-1995)

UNSCOM (United Nations Special Commission) w Iraku (1992-1998)

UNFIL (United Nations Interim Force in Lebanon) (1992-2009)

Misja OBWE w Gruzji (1992-2009)

Misja OBWE w Nagornym Karabachu (1992-1993)

UNOMIL (United Nations Mission in Liberia) (1993-1997)

UNAMIR (United Nations Assistance Mission for Rwanda) (1993-1995)

UNMLT (United Nations Military Liaison Team) (1993-1994)

UNOMIG (United Nations Mission in Georgia) (1993-1997)

ECMM (European Community Monitoring Mission) w byłej Jugosławi (1994-2000)

ONZ-towska Uphold democracy MNF  (Multinational Force) w Haiti (1994-1995)

UNCRO (United Nations Confidence Restoration Operation) w Chorwacji (1995-1996)

UNAVEM III (United Nations Angola Verification Mission III) (1995-1997)

UNMOT (United Nations Mission in Tajikistan) (1994-2000)

Natowska IFOR (Implementation Force) w Bośni i Herzegowinie (1996)

UNMBIH (United Nations Mission in Bosnia and Herzegovina) (1995-2002)

UNPREDEP (United Nations Preventive Deployment Force) w Macedonii (1995-1999)

UNTAES (United Nations Transitional Administration for Eastern Slavonija, Baranja and Western Sirmium) (1996-1998)

UNMOP (United Nations Mission in Prevlaka) w Chorwacji (1996-2002)

Natowska SFOR (Stabilisation Force) w Bośni i Herzegowinie (1998-2004)

Misja OBWE w Chorwacji, Bośni i Hercegowinie (1996-1998)

Misja OBWE na Łotwie (1996-1999)

Misja OBWE w Chorwacji (1996-2000)

MONUA (United Nations Observer Mission in Angola) (1997-1999)

Misja OBWE w Macedonii (1997-1998)

Misja OBWE w Bośni i Hercegowinie (1998-1999)

Natowska operacja Eagle Eye nad Kosowem (1998-1999)

Misja OBWE Kosovo Verification Mission (1999)

Natowska AFOR (Albania Force) (1999)

UNMIK (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo) (od 1999)

Natowska KFOR (Kosovo Force) (od 1999) misja powstała w odpowiedzi na kryzys humanitarny zaistniały między walczącymi ze sobą Armią Wyzwolenia Kosowa i wojskowymi i policyjnymi siłami Serbii i Czarnogóry[39])

MONUC (United Nations Mission in the Republic of the Congo) (1999-2010)

Misja OBWE w Kosowie (2000)

Multinational Interception Force w Kuwajcie/Zatoce Perskiej (2000-2001)

UNMEE (United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea) (2000-2008)

EUMM (European Union Monitoring Mission) w byłej Jugosławii (2000-2007)

Natowska operacja Essential Harvest/Amber Fox/Allied Harmony w Macedonii (2001-2003)

Natowska Operacja Active Endeavour – operacja NATO na Morzu Śródziemnym (od 2001) Polska uczestniczyła w 2005, 2006-2007, 2008, 2010-2011

Operacja Enduring Freedom w Kuwajcie (2002)

UNAMA (United Nations Assistance Mission in Afghanistan) (od 2002)

Multi-National Force Iraq w Iraku (2004-2010)

EUFOR Concordia (EU Military Operation in former Yugoslav Republic of Macedonia) (2003)

Misja OBWE w Mołdawii (2003-2007)

EUPOL Proxima (EU Police Mission in the former Yugoslav Republic of Macedonia) (2004-2005)

Natowski ISAF (International Security Assistance Force in Afghanistan) (od 2003), polski PKW był już w Afganistanie w ramach koalicji od 2002

(EUPM (EU Police Mission) w Bośnii i Hercegowinie (2003-2012)

UNMIL (United Nations Mission in Liberia) (od 2003)

UNOCI (United Nations Mission in Côte d’Ivoire) (od 2004)

(EUJUST THEMIS (The Rule of Law Mission in Georgia) (2004-2005)

EUFOR ALTHEA BiH (EU Military Operation in Bosnia and Herzegovina) (od 2004)

NATO Training Mission - Iraq (NTM-I) (2004-2011)

Natowska operacja Distinguished games w Grecji (2004)

Natowska operacja Swift Relief w Pakistanie (2005-2006)

EUBAM Moldova/Ukraine (EU Border Assistance Mission to Moldova and Ukraine) (od 2005)

(EUJUST LEX Iraq (EU Integrated Rule of Law Mission in Iraq) od 2005 (Polska uczestniczyła w 2006-2007, 2008, 2009)

Natowska operacja Peaceful Summit na Łotwie (2006)

EUFOR RD Congo (European Force in the Democratic Republic of the Congo) Mission ended on 30 November 2006

Natowska operacje związane z Baltic Air policing w krajach bałtyckich w 2006, 2008, 2010 i 2012

EUFOR (European Force) w Czadzie/Republice Środkowej Afryki (2008-2009)

MINURCAT (United Nations Mission in the Central African Republic and  Chad) w latach 2007-2010 (MINURCAT de facto rozpoczął operację w 2009 po EUFOR w Czadzie/RŚA, ale już był autoryzowany przez RB (2007)

EUMM (European Monitoring Mission) w Gruzji (od 2008)

EUPOL Afghanistan (European Union Police Mission in Afghanistan) (od 2007)

EULEX Kosovo (EU Rule of Law Mission in Kosovo) (od 2008)

EUNAVFOR ATALANTA Somalia (European Union Naval Force ATALANTA) (od 2008)

NTM-A (NATO Training Mission Afghanistan) (od 2009)

MONUSCO (United Nations Organistation Stabilisation Mission in the Democratic republic of the Congo) (od 2010)

UNMISS (United Nations Mission in South Sudan) (od 2011)

EUTM Mali (EU training mission in Mali) (od 2013)

z zastrzeżeniem: Natowska Unified Protector w Libii (Polska formalnie nie uczestniczyła, ale 17 żołnierzy z NAEW&C (NATO Airborne Early Warning & Control Program)

 

4. Pomoc humanitarna

Niektóre z tych misji obejmowały zadania humanitarne, czyli takie, które były albo są związane ze wspieraniem lub niesieniem pomocy humanitarnej. Pomoc humanitarna (łac. humanitas – człowieczeństwo, ang. human – człowiek, humane – humanitarny, ludzki, humanitarian aid, assistance) jest rozumiana jako pomoc doraźna, zaspokajająca podstawowe potrzeby życia i godności ofiar sytuacji nadzwyczajnych, np. kryzysów spowodowanych konfliktami lub katastrofami[40]. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych, podstawowym celem pomocy humanitarnej jest ratowanie życia i niesienie ulgi w cierpieniu[41]. Warto tu dodać, że Unia Europejska, jak i ONZ, podczas trwania misji z elementem humanitarnym, podkreślają istotność tego celu. Pomoc jest klasyfikowana na bezpośrednią, jeśli mamy na myśli dostarczanie usług i dóbr pomocowych potrzebującej ludności, oraz pośrednią, czyli taką, która obejmuje transport tychże dóbr i personelu się nim zajmującego oraz wsparcie infrastrukturalne, na przykład naprawa dróg, dostarczanie prądu, które de facto są niezbędne do efektywnego rozdzielania pomocy[42]. Z wyżej wymienionych misji, w których Polscy żołnierze brali czynny udział, następujące zawierały w sobie silny pierwiastek humanitarny:

NNSC (Neutral Nations Supervisory Commission) w Korei. Tam w latach 50-tych, żołnierze polscy nieśli pomoc humanitarną ofiarom wojny – w Szpitalu Polskiego Czerwonego Krzyża pracowało 50 żołnierzy i cywilów.[43].

ICSC (International Commission for Supervision and Control) w Laosie, Wietnamie i Kambodży). Tu żołnierze polscy dostarczali opiekę medyczną, żywność oraz organizowali transport[44].

UNEF II (Second United Nations Emergency Force) w Egipcie. Zadania humanitarne polegały tu na przykład na dostarczaniu żywności obleganym wojskom egipskim i ludności sueskiej, wymianie jeńców wojennych czy odszukiwaniu zwłok poległych[45].

Operacja humanitarna ONZ w Etiopii (1985-1987): Polska Lotnicza Eskadra Pomocy Etiopii pomagała w transporcie pomocy humanitarnej i transporcie ludzi[46].

UNTAG (United Nations Transition Assistance Group): jeden z celów misji miał za zadanie nadzorowanie i pomoc w powrocie uchodźcom, jeńcom oraz więźniom politycznym[47].

Natowska AFOR: mandat misji obejmował pomoc Agencji UNHCR (Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców) w rozwiązaniu kryzysu humanitarnego i pomoc uchodźcom, tzn. pomoc Albanii przyjąć ponad pół miliona uchodźców i pomoc w ich powrocie do Kosowa. (Podczas operacji AFOR pomagał w zbudowaniu 21.000 namiotów, pośredniczył w przekazaniu 31.000 ton pomocy humanitarnej, przemieszczeniu 80.000 uchodźców i repatriacji 180.000)[48].

Natowska KFOR w Kosowie: tu jednym z zadań mandatowych misji było wspieranie międzynarodowego wysiłku humanitarnego[49], między innymi żołnierze polscy dostarczali żywność i leki ludności dotkniętej konfliktem oraz dokonywali remontów dróg[50].

Natowski ISAF w Afganistanie: mandat zakłada wspieranie pomocy humanitarnej. ISAF poprzez Prowincyjne Zespoły Rekonstrukcji (Provicial Reconstruction Teams PRT) udziela wsparcia humanitarnego w odpowiedzi na prośby władz pomagają w odbudowie szkół, szpitali i innych niezbędnych obiektów pierwszej potrzeby, ISAF udziela humanitarnego wsparcia po-operacyjnego[51]. Żołnierze polscy są bardzo aktywni na tym polu za pośrednictwem swojej PRT w Ghazni rozbudowując infrastrukturę, oferując wsparcie medyczne, a także dostarczając artykuły pomocowe do szkół i innych instytucji[52].

EUFOR w Bośni i Hercegowinie: tu głównie, Polscy żołnierze dostarczali wsparcia natury medycznej[53].

UNIFIL w Libanie:  podczas misji, jej ważnym aspektem było wsparcie medyczne i infrastrukturalne lokalnej społeczności[54]. Kampania medyczna polskiego kontyngentu wspomagała humanitarnie okoliczną społeczność, była aktywna właśnie w tym zakresie i wzbudzała uznanie okolicznej społeczność. Także, polscy żołnierze brali udział w wyposażaniu szkół[55]. Dodatkowo żołnierze PKW w Libanie opiekowali się miejscami upamiętniającymi pobyt żołnierzy generała Andersa na Bliskim Wschodzie[56].

EUFOR (European Force) w Czadzie/Republice Środkowej Afryki: jednym z celów misji było wsparcie organizacji humanitarnych w niesieniu pomocy poprzez ochronę konwojów humanitarnych, ochrona personelu ONZ oraz umożliwienie powrotu wypędzonym i przesiedleńcom[57].

MINURCAT (United Nations Mission in the Central African Republic and Chad): misja zawierała aspekt humanitarny polegający na zapewnieniu ochrony organizacjom humanitarnym niosącym pomoc uchodźcom, udzielanie pomocy ludności miejscowej, stworzenie uchodźcom warunków do powrotu. Polscy żołnierze zajmowali się również wsparciem infrastrukturalnym i inżynieryjnym – remontowali, budowali i wyposażali szkoły oraz remontowali drogi[58].

 

Polscy żołnierze prowadzili dystrybucję artykułów pomocowych także przy okazji takich misji jak Multi-National Force Iraq, czy NTMI - Irak, gdzie pierwiastek humanitarny nie był stricte w mandacie misji[59]. Dopiero, w ciągu ostatnich około 15 lat[60], a nawet jeszcze bardziej od 2001 roku, gdy operacje mają charakter łączony, czyli taki, który obejmuje ujęcie strukturalne, funkcjonalne i mentalne umożliwiające osiągnięcie holistycznego celu strategicznego operacji[61], działania o charakterze wsparcia humanitarnego wykonywane przez wojsko, mają miejsce coraz częściej. Ma to też związek z wcześniejszą zmianą postrzegania tego jak operacje powinny wyglądać na szczeblu międzynarodowym. W 2000 roku, na forum ONZ-tu, zastępca Sekretarza Generalnego ONZ, Lakhdar Brahami przedstawił raport, zwany „Raportem Brahimiego”, który zapoczątkował reformę podejścia ONZ-tu do operacji pokojowych i wprowadził podejście całościowe i zintegrowane wobec przeprowadzania tego typu operacji. Chodzi tu o to, że aspekty polityczne, strategiczne, wojskowe, a nawet humanitarne powinny być dobrze skoordynowane, aby osiągnąć jasne i dobrze sprecyzowane polityczne założenia mandatowe danej misji[62]. Miało to ogromny wpływ na to jak zmienił się charakter mandatowanych przez ONZ misji ONZ i NATO. Jest to widoczne na przykładzie misji NATO KFOR w Kosowie i ISAF-u w Afganistanie, gdzie element wsparcia humanitarnego dokonywanego przez wojsko odgrywa ogromną rolę nie tylko we wzbudzaniu zaufania wśród lokalnej społeczności, ale także pomaga w realizacji celów strategicznych obu misji. Zmiana postrzegania międzynarodowego misji przekłada się też na to jak Polska urzeczywistnia swój wkład w misje pokojowe i stabilizacyjne w tym zakresie. Tak jak w przypadku innych sił zbrojnych obszaru Euro-Atlantyckiego, polskie zaangażowanie wojskowe we wsparcie humanitarne staje się nieodłącznym elementem każdej misji zagranicznej wypełnianej przez Wojsko Polskie. Dobrze ilustruje to zapis w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o zasadach użycia i pobytu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej (RP) poza granicami Polski potwierdzający, że siły zbrojne RP mogą uczestniczyć w akcjach humanitarnych[63].

W przypadku Wojska Polskiego i wsparcia humanitarnego bardzo ważną rolę pełni Caritas Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, która  koordynuje pomoc udzielaną przez Caritas Polska obszarom dotkniętym konfliktami zbrojnymi. Np. w latach 2011-2012 wojskowe samoloty dostarczyły dla ludności cywilnej Afganistanu kilka ton koców, zimowych kurtek, artykułów szkolnych, ławek i stolików dla uczniów[64].

Zaznaczyć należy, że bardzo trudno byłoby dotrzeć z pomocą humanitarną w rejon konfliktu, gdyby nie pomoc CIMIC[65], ponieważ instytucja ta  nie tylko posiada najlepsze rozeznanie co do faktycznych potrzeb miejscowej ludności ale także dysponuje możliwościami dystrybucji darów[66].

Akt ingerencji humanitarnej i wsparcia humanitarnego jest powszechnie akceptowalny. Już Papież Jan Paweł II, dla zachowania pokoju, nie wyklucza jak to nazywa ingerencji humanitarnej, mówiąc także, że żaden konflikt nie upoważnia do lekceważenia prawa ludności cywilnej do nietykalności[67], czyli zachowania jej godności. Samo wsparcie humanitarne czerpie inspirację ze wsparcia charytatywnego. Różnice między nimi są widoczne na podłożu genezy obu pojęć[68], jednak najważniejszy wydaje się aspekt socjologiczny obu, który w obydwu przypadkach, z definicji, powinien prowadzić do budowania zaufania i poprawy kontaktów międzyludzkich. W przypadku misji zagranicznych wojska, zadanie budowania relacji ze społecznością lokalną jest jednym z najtrudniejszych wyzwań podczas trwania danej misji, tym bardziej jeśli ma ona miejsce w innym obszarze kulturowo-religijnym. Odpowiednie przygotowanie i szkolenie sił udających się na misje ma tu niebagatelne znaczenie. Wojsko Polskie prowadzi w tej mierze programy i kursy przygotowawcze[69], chociaż prawdziwy „chrzest bojowy” ma miejsce w zderzeniu z rzeczywistością misji. 

Każdy konflikt zbrojny, każda wojna niosą za sobą ofiary cywilne, nieprzewidziane straty w ludziach[70]. „Collateral damage”[71] wydają się nieuniknione w dobie stosowania nadzwyczaj skomplikowanego sprzętu wojskowego o dużej sile rażenia[72]. Samo „collateral damage” jest działaniem mającym na celu ochronę osób cywilnych podczas wojny i niejako jest niewdzięcznym elementem otwierającym drogę do minimalizowania negatywnych skutków wojny. Wojsko niestety ma ograniczone sposoby pozawojskowe do minimalizowania negatywnej percepcji efektów strat w ludziach. Właśnie wsparcie humanitarne, daje możliwość balansowania negatywnej percepcji tych strat i dobrze wpisuje się w tzw. „winning hearts and minds”[73] (zdobywania serc i umysłów) prowadzące do społecznego uznania wysiłków wojskowych oraz osiągnięcia pożądanych efektów i celów strategicznych danej misji. Takie zabiegi muszą być prowadzone zgodnie z poszanowaniem zwyczajów i kultury lokalnej, a także zgodnie z humanitarnym prawem międzynarodowym. Przykład Polskiego zaangażowania we wsparcie humanitarne podczas operacji pokazuje, że Polska idzie z duchem czasu globalnych zmian reformatorskiego zintegrowanego podejścia do planowania i przeprowadzania operacji o silnym pierwiastku humanitarnym. Polski typ wsparcia humanitarnego oferowany przez Wojsko Polskie, polegający głównie na dostarczaniu pomocy medycznej oraz budowaniu infrastruktury, wydaje się wyważony wobec ogólnej krytyki, zwłaszcza amerykańskich sił zbrojnych i ich pomocy. Krytyka ta pojawia się głównie ze strony międzynarodowych organizacji humanitarnych i wypływa z powodu zbyt intensywnej działalności humanitarnej wojska, która sprawia, że następuje rozmycie się ról między zadaniami wojskowymi, a zadaniami organizacji humanitarnych. W opinii organizacji humanitarnych, pomoc humanitarna może być udzielana przez wojsko tylko w sytuacjach szczególnych. Organizacjom głównie chodzi o ochronę konwojów humanitarnych, szczególnie wtedy kiedy nie czują się wystarczająco bezpieczne, aby wykonywać swoją pracę[74]. W miarę wzrostu zaangażowania wojska polskiego oraz wraz z powstawaniem większej ilości organizacji humanitarnych w Polsce działających w obszarze konfliktów,  może się pojawić ten sam problem krytyki z jakim mają do czynienia siły brytyjskie czy