Kult św. Józefa na podstawie współczesnych modlitewników

The cult of. St. Joseph based on contemporary prayer books

https://doi.org/10.4467/25443283SYM.21.011.13724

 

Abstrakt

Trwający w Kościele Rok św. Józefa jest okazją do spojrzenia na kult tego świętego przez pryzmat dostępnych modlitewników. Począwszy od zarysu historii kultu, w artykule ukazano różnorodność jego form. Omówiono następujące rodzaje modlitw ku czci św. Józefa: litanie, nowenny, szkaplerz, płaszcz, cześć nieustającą, miesiąc ku czci św. Józefa, telegram, różaniec i koronkę, godzinki, akty i oddania, pieśni, akatyst, a także inne modlitwy oraz nabożeństwa: siedmiu boleści i radości, septennę (siedem kolejnych śród), siedmiu niedziel, do Przeczystego Serca (pięciu pierwszych śród miesiąca), do opieki. Artykuł stanowi zachętę do osobistego praktykowania nabożeństwa do św. Józefa dostosowanego do indywidualnych potrzeb wierzących.

Słowa kluczowe: św. Józef, nabożeństwa do św. Józefa, modlitewnik do św. Józefa

 

Abstract

The ongoing year of St. Joseph is a great opportunity to have a look at the cult of the Saint in the light of the available prayer books.  The article presents the diversity of the cult and discusses various forms of the worship since its beginning. It analyses prayers to St. Joseph such as: the litany, the novena prayer, the Rosary, the Oath, the Morning prayers, the Scapular prayer, the Akathist and other prayers, services and songs in honour of St. Joseph. The aim of the article is to encourage Christians to adapt the cult of St. Joseph to their individual needs.

Keywords: St. Joseph, worship of St. Joseph, prayers to St. Joseph

 

Wstęp

Papież Franciszek w liście apostolskim na rozpoczęcie roku św. Józefa zauważa, że „wszyscy mogą znaleźć w św. Józefie, mężu, który przechodzi niezauważony, człowieku codziennej obecności, dyskretnej i ukrytej, orędownika, pomocnika i przewodnika w chwilach trudnych”[1]. To papieskie wyznanie stanowi niejako zaproszenie do ożywienia kultu św. Józefa, a zarazem skłania do przedstawienia różnorodności istniejących aktualnie form modlitwy do tego świętego, co jest celem niniejszego artykułu. Należy zauważyć, że choć sam kult św. Józefa posiada wielowiekową tradycję, wymaga on nieustannego ożywiania i gorliwego praktykowania we współczesnym świecie. Stąd zachęta Penitencjarii Apostolskiej: „Niech wszyscy wierni, poprzez modlitwy i dobre czyny, z pomocą Świętego Józefa, Opiekuna Świętej Rodziny z Nazaretu, starają się uzyskać pociechę i ulgę w ciężkich ludzkich utrapieniach, które dręczą współczesny świat”[2]. Warto zatem zwrócić się o pomoc do św. Józefa w różnych sprawach Kościoła i osobistych, w czym może pomóc zestawienie form kultu dokonane w tym artykule na podstawie dostępnych modlitewników. Zachętą niech też będą słowa św. Faustyny: „Święty Józef zażądał, abym miała do niego nieustanne nabożeństwo. Sam mi powiedział, abym odmawiała codziennie trzy pacierze i raz Pomnij. Patrzył z wielką życzliwością i dał mi poznać, jak bardzo jest za tym dziełem, obiecał mi swą szczególniejszą pomoc i opiekę. Codziennie odmawiam te żądane modlitwy i czuję Jego szczególną opiekę”[3].

 

Zarys kultu św. Józefa

Kościół pierwszych wieków nie wykazywał szczególnego zainteresowania osobą św. Józefa, choć wspominają o nim w swoim nauczaniu ojcowie Kościoła: św. Augustyn (354-430) i św. Beda Czcigodny (673-735). W późniejszym czasie zainteresowanie takie wykażą: Robanus Maurus z Fuldy (780-856), św. Bernard z Clairvaux (1090-1153), Jan Gerson (1363-1429) – autor schematu oficjum liturgicznego Zaślubiny Matki Najświętszej, Izydor de Isolanis w 1522 roku w dziele Suma przywilejów św. Józefa. Od XVII wieku w Polsce św. Józef zostaje wybrany jako patron coraz większej liczby budowli sakralnych, parafii i diecezji oraz bractw i instytucji, choć w drugiej połowie XV wieku wymieniany jest jako współpatron niewielkiej kaplicy szpitalnej we Wrocławiu. W Polsce kościoły poświęcone św. Józefowi pochodzą z czasów nowożytnych, chociaż należy wspomnieć o kulcie św. Józefa istniejącym w klasztorach karmelitańskich, dominikańskich czy franciszkańskich. Najstarszym i prawdopodobnie jednym z pierwszych kościołów dedykowanych św. Józefowi jest karmelitański kościół konsekrowany w 1621 roku. Obecnie w Polsce istnieje ponad 360 parafii, których patronem jest św. Józef[4]. Kult św. Józefa potwierdzają wzmianki zawarte w Kazaniach gnieźnieńskich (XIV/XV wiek), Rozmyślaniach przemyskich (XV wiek) czy modlitwy z Modlitewnika św. Wacława (XV wiek) oraz niektóre kolędy z XVIII i XIX wieku. Najstarsze polskie modlitwy ku czci św. Józefa pochodzą z benedykcjonału wawelskiego (XI/XII wiek). Pojawiają się także w XIV-wiecznych brewiarzach duchowieństwa krakowskiego, a od XVI wieku w formularzach mszalnych i oficjach brewiarzowych. Należy wspomnieć również o szerzącym się od XVII wieku kulcie św. Józefa w kaliskim sanktuarium[5]. Wraz ze wzrostem zainteresowania św. Józefem i budownictwem sakralnym oraz jego patronatem rozwijały się modlitwy i pieśni ku jego czci. W ogłoszonym przez papieża Franciszka roku, któremu patronuje św. Józef, należy sięgnąć do skarbca modlitwy Kościoła, w którym znajduje się różnorodność form kultu tego przemożnego orędownika.

 

Litanie do św. Józefa

Litania ku czci św. Józefa w praktykowanej dziś formie została zatwierdzona przez papieża Piusa X w 1909 roku. Sama forma modlitwy litanijno-błagalnej pojawia się na Wschodzie chrześcijańskim już w IV wieku, zaś na Zachodzie wraz z końcem V wieku. Pierwotną wersją była Litania do Chrystusa Pana, która do Mszy Świętej weszła w formie ułożonej przez papieża Gelazego jako tzw. deprecatio Gelasi. Z czasem do tak rozumianej litanii dodawano w średniowieczu wezwania do różnych świętych, ostatecznie tworząc Litanię do wszystkich świętych. Na jej wzór zaczęły powstawać litanie do różnych świętych dla nabożeństw ludowych. Wśród nich najstarszą była ta do Matki Bożej. Istniała też Litania do św. Józefa w różnych wersjach – pojawiła się na Zachodzie w XVI wieku, a w Polsce znana była od połowy XVII wieku. W modlitewnikach zamieszczano wówczas takie modlitwy: Litania o siedmiorakim wylaniu Krwi Przenayświętszej y Ranach Przenayświętszych Pana Jezusa, którego Jozef S. wypiastował, Litania o Oblubienicy Jozefa S., Litania do Jozefa S. z Oycow S.S. Kościoła Bożego, Litania do krewnych Jezusa, Maryey y Jozefa S., Litania o S. Jozefie z Pisma S., Litania o S. Jozefie, Litania do S. Jozefa. W XIX wieku liczba litanii ku czci św. Józefa zmalała i ostatecznie znalazła swój wyraz w jednej oficjalnej wersji z 1909 roku[6]. Należy jednak wspomnieć, że wobec tej wersji pojawiają się aktualnie uwagi krytyczne wskazujące na to, że albo do istniejącego tekstu należy dołożyć nowe wezwania jako konieczne uzupełnienie wynikające z wymogów aktualnych czasów, albo należy ułożyć nową wersję dostosowaną do współczesnej józefologii i kultu św. Józefa w Kościele. Konsekwencją dyskusji teologicznej wokół Litanii do św. Józefa jest propozycja nowego tekstu, który dziś z perspektywy czasu od chwili jego zaproponowania i z uwzględnieniem kontekstu historycznego należałoby uzupełnić o kolejne nowe wezwania[7].

Na Podlasiu w Parafii Matki Bożej Częstochowskiej w miejscowości Stare Szpaki św. Józef otaczany jest szczególnym kultem. Tam też śpiewana jest modlitwa Litania do św. Józefa śpiewana w Szpakach[8].

W modlitewniku Opiekun i przewodnik. Modlitwa ze św. Józefem Oblubieńcem NMP z 2009 roku opracowanym przez Barbarę Ksit znajdziemy kolejną – inną niż wspomniane wyżej – Litanię do świętego Józefa[9] oraz modlitwę zatytułowaną Litania w nieszczęściu[10], tzw. „Krótka” litania do świętego Józefa. Można także modlić się tekstem Litanii do Przeczystego Serca Świętego Józefa[11]. Należy również zaznaczyć, że tekst litanii zatwierdzony przez papieża Piusa X jest innym tekstem niż ten, który jest dostępny w modlitewnikach oraz jest znany i odmawiany aktualnie przez wiernych jako Litania do św. Józefa. W modlitewniku Święty Józefie, ratuj Kościół i nas znajdziemy kolejne teksty litanii: Litania do świętego Józefa II[12], Litania do świętego Józefa III[13], Litania do świętego Józefa (ks. Antoniewicza)[14], Litania do ojcowskiej opieki świętego Józefa[15].

 

Nowenna ku czci św. Józefa

Nowenna to nabożeństwo, które jest przejawem pobożności ludowej, polegające na wzmożonym zwracaniu się do Boga przez kolejne dziewięć dni, miesięcy czy lat. Jej celem jest uproszenie łaski bądź przygotowanie do święta lub wydarzenia. Najstarszą znaną nowenną jest nabożeństwo przygotowujące do świąt Bożego Narodzenia, o czym wspomina Sobór Toledański w 694 roku. Popularność nowenn przypada na XVII wiek. Od XVIII wieku znana jest Nowenna za zmarłych, a od 1922 roku Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Według Stanisława Garnczarskiego, Nowenna do św. Józefa cieszy się dużą popularnością, a ze względu na to, że ta forma modlitwy jest przejawem pobożności ludowej, istnieje wiele jej odmian. Z pewnością można wymienić wiele tytułów, jakimi określają one św. Józefa: Oblubieniec Najświętszej Rodzicielki, obrońca Rodziny, opiekun Kościoła Świętego, opiekun i żywiciel Syna Bożego, podpora rodzin, pociecha cierpiących, przychodzący z pomocą umierającym, dobry patron, wzór pracujących, przykład życia ubogiego, wzór posłuszeństwa, pobożny, ufny, cierpliwy, pokorny i inne[16]. Nowenna do św. Józefa jest skuteczną modlitwą w okresach cierpienia, choroby, udręki, rozpadu życia moralnego, problemów rodzinnych i małżeńskich, kryzysów czy braku pracy. Wyprasza oświecenie w trudnych wyborach, uzdrowienie, pocieszenie i pomoc w trudnościach, a jednocześnie jest doskonałym dziękczynieniem Bogu za otrzymane łaski[17].

W 1993 roku w Krakowie została wydana Nowenna do św. Józefa łaskami słynącego w kościele Sióstr Bernardynek w Krakowie. Broszurka poza dziewięciodniową nowenną i tekstem litanii zawiera informacje dotyczące kościoła św. Józefa i klasztoru Sióstr Bernardynek w Krakowie: rys historyczny, dzieje budynków klasztornych, opis życia klasztornego i kultu św. Józefa oraz tekst pieśni do św. Józefa Szczęśliwy, kto sobie patrona. Ponad 60 lat wcześniej w 1930 roku w Tarnowie ukazało się dzieło autorstwa ks. Franciszka Walczyńskiego zatytułowane Nowenna ku czci świętego Józefa w pieśniach wraz z Litanją na chór 2-głosowy. Składa się ono jednak wyłącznie z pieśni i litanii ku czci św. Józefa, a nie jak sugeruje tytuł dzieła z modlitw odmawianych w czasie nowenny. Można jednak domniemywać, że autor założył, iż pieśni te miałyby rozpoczynać każdego dnia nowennę lub staną się jej specyficzną formą[18].Wydawnictwo Flos Carmeli wydało w 2017 roku Modlitewnik do św. Józefa, w którym znajdują się dwie wersje nowenny do tego świętego: Nowenna do św. Józefa (1)[19] i Nowenna do św. Józefa (2)[20] oraz dwie nowenny zatytułowane: Nowenna do św. Józefa ze św. Teresą od Jezusa[21] i Nowenna do św. Józefa  ze św. Janem Pawłem II[22]. Nowenny do św. Józefa ze świętymi oparte są na rozważaniach św. Teresy i fragmentach adhortacji apostolskiej Redemptoris Custos. Znane są również Nowenna przed uroczystością św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny odmawiana w dniach od 10 do 18 marca[23], Nowenna błagalna do św. Józefa w różnych potrzebach, czyli modlitwa odmawiana w połączeniu z Litanią do św. Józefa przez dziewięć kolejnych dni[24] (inna wersja to Nowenna do św. Józefa w różnych potrzebach – odmawia się tu modlitwę, hymn oraz wezwanie przez dziewięć dni[25]), Nowenna do św. Józefa zamieszczona w Agendzie liturgicznej Diecezji Tarnowskiej[26] oraz Nowenna do św. Józefa przed uroczystością 19 marca[27] czy przypadająca na dni od 11 do 19 marca Nowenna do Przeczystego Serca Józefa przed uroczystością św. Józefa Oblubieńca NMP[28]. Jeszcze inną wersję modlitwy zatytułowaną Nowenna do św. Józefa, którą odmawiają mnisi i mniszki św. Józefa, znajdujemy w Modlitewniku czcicieli św. Józefa[29], a także w modlitewnikach: Płaszcz świętego Józefa. Modlitwy na trudne dni[30] i Nabożeństwo do świętego Józefa. Nowenna – koronka strapionych – modlitwy[31]. Znana jest również Krótka nowenna do św. Józefa odmawiana przez dziewięć kolejnych dni dla uproszenia ważnej łaski[32] oraz Nowenna o uproszenie potomstwa[33] za wstawiennictwem św. Józefa.

W dniu 2 lipca 2020 roku miał mieć miejsce uroczysty Akt zawierzenia narodu polskiego i Kościoła w Polsce św. Józefowi, jednak ze względu na trwającą epidemię koronawirusa został przełożony na późniejszy czas. Wydarzenie to miało być poprzedzone Nowenną do św. Józefa. Struktura tej nowenny jest następująca: pieśń Dobrze złączone Imiona one (lub inna), znak krzyża, rozważanie, modlitwa, prośby, Modlitwa do Królowej Polski, modlitwa papieża Leona XIII, pieśń Święty Józefie, patronie nasz, Litania do św. Józefa, pieśń do św. Józefa (dowolna)[34].

 

Szkaplerz św. Józefa

Szkaplerz stanowi wierzchni element habitu w niektórych zakonach w postaci płatów materiału, okrywający piersi i plecy. Nie należy ograniczać jego rozumienia tylko do tego wymiaru, może być bowiem noszony również przez wiernych świeckich. Szkaplerz dla świeckich jest niejako zminimalizowanym habitem. Składa się wówczas z dwóch dowolnych wymiarów prostokątnych wycinków brązowego sukna wełnianego połączonych dwoma tasiemkami. Zwykle na obu płatkach umieszczony jest wizerunek lub symbol Pana Jezusa i Matki Bożej Szkaplerznej, a także wizerunki świętych[35]. Nosząc szkaplerz, wierny wyraża cześć dla świętego jako patrona Kościoła powszechnego, pragnie go naśladować w jego pokorze, sprawiedliwości i czystości, chce uprosić za przyczyną św. Józefa ducha chrześcijańskiego wyrażającego się w bojaźni Bożej i wiernym wypełnianiu obowiązków stanu, wzywa opieki świętego dla ojca świętego, Kościoła powszechnego oraz siebie w życiu, a zwłaszcza w chwili śmierci[36].

 

Płaszcz św. Józefa

Święty Płaszcz to nabożeństwo dla uczczenia św. Józefa oraz okrycia się płaszczem jego opieki. Polega na odmawianiu stosownych modlitw przez 30 kolejnych dni jako wspomnienie 30 lat, które św. Józef spędził z Jezusem[37].

 

Cześć nieustająca św. Józefa

Nabożeństwo czci św. Józefa polega na oddawaniu czci świętemu przez spełnianie ćwiczeń duchowych przez cały rok. W zależności od ilości osób modlących się, albo przez cały rok każdego dnia inna osoba podejmuje modlitwę, albo przez cały rok danego dnia każdego miesiąca czyni to ta sama osoba. Do praktyk duchowych, które z prostotą w tej formie kultu należy podjąć, zaliczamy:

– spowiedź i Komunię Świętą lub akt skruchy i komunię duchową,

– pobożne słuchanie Mszy Świętej na pamiątkę ofiarowania Dzieciątka Jezus w świątyni,

– rozmyślanie przez kwadrans nad cierpieniami św. Józefa,

– trwanie przez cały dzień w zjednoczeniu ze św. Józefem i częste zwracanie myśli ku niemu,

– zadanie sobie umartwienia lub spełnienie uczynku miłosiernego,

– odmówienie siedem razy Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo i Chwała Ojcu dla uczczenia boleści i radości św. Józefa,

– nawiedzenie w tym dniu Najświętszego Sakramentu i ofiarowanie swego serca św. Józefowi[38].

 

Nabożeństwo do siedmiu boleści i radości św. Józefa

Początki Nabożeństwa do siedmiu boleści i radości św. Józefa związane są z bratem Janem z Fano (1496-1539), który twierdził, że sam święty jest jego autorem. Święty Józef uratował przed zatonięciem dwóch braci, którym przyobiecał, że każdy, kto codziennie przez cały rok będzie odmawiał po siedem razy modlitwę Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo, rozważając siedem jego boleści, których doświadczył na świecie, otrzyma od Boga każdą łaskę, która jest zgodna z jego duchowym dobrem. Święty Józef wskazał, jakie to były boleści, a z czasem dołączono do nich również radości[39].

 

Septenna – nabożeństwo siedmiu kolejnych śród

Zwyczaj oddawania czci św. Józefowi przez poświęcenie każdej środy na jego kult pochodzi z końca XVII wieku. Do tego zwyczaju nawiązują niektóre nabożeństwa, wśród których jest nabożeństwo siedmiu śród na cześć św. Józefa, tzw. septenna. Cześć ta wyraża się wówczas w inwokacjach wypowiadanych przez wiernych, w odmawianej codziennie formule modlitwy ułożonej przez papieża Leona XIII: Do ciebie, święty Józefie[40]. Modlitwę tę odmawia się przez siedem dni lub siedem śród. Znane są dwie wersje septenny[41].

 

Marzec – miesiąc poświęcony św. Józefowi

W XIX wieku poświęcono św. Józefowi cały miesiąc marzec, tzw. „nabożeństwo marcowe”. Zapoczątkowane zostało w Rzymie w 1810 roku, a rozpowszechniało się w Kościele za sprawą papieża Piusa IX[42]. Drukarnia A. Kozińskiego z Krakowa wydała w 1906 roku książeczkę zatytułowaną Miesiąc marzec z przykładami poświęcony czci św. Józefa autorstwa ks. Waleriana Mrowińskiego. Składa się ona z przeznaczonych na każdy dzień rozważań i przykładów oraz nabożeństwa do św. Józefa. Rozważania zostały podzielone na trzy części:

* I – Chwała św. Józefa,

* II – Cnoty św. Józefa,

* III – Opieka św. Józefa – w tej części święty przedstawiony został jako patron: młodzieży, ubogich rzemieślników, podróżujących, wdów i sierot, doświadczony patron w pokusach.

Istotną formą uczczenia św. Józefa jest 30-dniowe nabożeństwo do św. Józefa[43]. Składa się ono z rozważań na każdy dzień oraz modlitwy na ich zakończenie i modlitwy zawierzenia rodzin św. Józefowi. Nabożeństwo nie jest przypisane do konkretnego czasu odmawiania. Warto również wspomnieć o dostępnej w księgarniach książce Józef. Człowiek, który prowadzi do Boga. 31 rozważań i modlitw, której autorami są Olinto Crespi i Fausto Negri, będącej pomocą w rozwoju kultu św. Józefa[44].

 

Nabożeństwo do opieki św. Józefa

Nabożeństwo do opieki św. Józefa ma na celu uproszenie dla siebie opieki świętego i oddanie mu szczególnej czci. Odprawiane jest przez 30 kolejnych dni na pamiątkę 30 lat, które św. Józef przeżył w towarzystwie Jezusa. Dla skuteczności tej formy modlitwy zaleca się spełnienie dobrego uczynku lub podjęcie wyrzeczenia oraz odmawianie modlitwy w intencji dusz czyśćcowych i modlitwy przypisanej do tego nabożeństwa[45].

 

Telegram do św. Józefa

Nabożeństwo zwane Telegramem do św. Józefa jest triduum odprawianym w jednym dniu w celu wybłagania szybkiego ratunku. Odpowiednie modlitwy odmawia się trzykrotnie w ciągu dnia: rano, w południe i wieczorem lub w trzech następujących po sobie godzinach. Praktykuje się tę modlitwę, wówczas gdy sprawa jest niecierpiąca zwłoki[46].

 

Nabożeństwo siedmiu niedziel św. Józefa

Nabożeństwo siedmiu niedziel św. Józefa[47] według tradycji Kościoła poprzedza uroczystość św. Józefa. Praktykowane jest przez siedem niedziel, podczas których wspomina się boleści i radości, jakimi naznaczone było życie św. Józefa. Można je przeżywać indywidualnie lub w rodzinie, w parafii czy też we wspólnocie modlitewnej.

 

Nabożeństwo do Przeczystego Serca św. Józefa – pięciu pierwszych śród miesiąca

Pierwsze świadectwa kultu serca św. Józefa pojawiają się w XVII wieku – na fresku z 1617 roku w kaplicy Sióstr Karmelitanek w Pontoise we Francji widnieje napis: In corde Ioseph invenietis me („W sercu Józefa odnajdziecie mnie”). Maryja i św. Józef są zawsze razem z Jezusem. Wśród propagatorów tego kultu był św. Jan Eudes (1601-1680), który wskazał, że nabożeństwo to wiąże się bezpośrednio z kultem Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Maryi. W Polsce od 1995 roku nabożeństwo to szerzy Wspólnota św. Józefa. Jego istotą jest Komunia Święta wynagradzająca przez pięć pierwszych śród miesiąca oraz rozważanie i modlitwa w jedności Trzech Serc: Jezusa, Maryi i św. Józefa. To nabożeństwo jest dopełnieniem ostatniej wizji fatimskiej z 13 października 1917 roku, w której św. Józef z Dzieciątkiem Jezus ukazał się w obecności Maryi i trzykrotnie błogosławił światu, oraz późniejszych objawień s. Łucji w Pontevedra, gdzie została ona pouczona o nabożeństwie pierwszych sobót miesiąca. Nabożeństwo odprawiane jest w pierwsze środy miesiąca i nawiązuje do nabożeństwa pierwszych sobót wynagradzających Niepokalanemu Sercu Maryi, przeżywanych w łączności ze św. Józefem. Składa się z następujących elementów:

– spowiedzi i Komunii Świętej wynagradzającej Niepokalanemu Sercu Maryi,

– rozważań na poszczególne pierwsze środy miesiąca,

– Litanii do św. Józefa,

– wybranych modlitw do św. Józefa,

– wzbudzenia intencji na zakończenie nabożeństwa[48].

 

Różaniec i koronka do św. Józefa

Wśród nabożeństw i modlitw do św. Józefa znajdują się także różaniec i koronka ku jego czci. Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu proponuje modlitwę na zwykłym różańcu nazywaną Koronką na cześć św. Józefa[49]. Inne dwie wersje koronki to Koronka do św. Józefa, którą znajdziemy w modlitewniku z 2001 roku Nabożeństwo do św. Józefa. Modlitwy o dobrą żonę i dobrego męża autorstwa o. Stanisława Marii Kałdona OP[50], oraz Koronka do Przeczystego Serca św. Józefa[51]. W modlitewniku Święty Józefie, ratuj Kościół i nas zamieszczono cztery wersje modlitwy zatytułowanej Koronka na cześć świętego Józefa (II), (III), (IV), (V)[52]. Istnieje także modlitwa nie wymagająca posługiwania się jakąkolwiek formą różańca o nazwie: Koronka strapionych (Siedem westchnień do siedmiu boleści i tylu radości świętego Józefa)[53]. Natomiast na specjalnej koronce różańcowej odmawia się Różaniec św. Józefa. Posiada on 60 paciorków na pamiątkę 60 lat, które św. Józef przeżył na ziemi. Różaniec składa się z 15 części, a każda część z czterech paciorków: jednego większego – białego i trzech mniejszych – niebieskich. Biały paciorek przypomina o czystości św. Józefa, a trzy niebieskie o jego nieustannym rozmyślaniu o rzeczach niebieskich. Tajemnice tego różańca są takie same jak Różańca do Najświętszej Maryi Panny. Medalik na różańcu – koronce zawiera wizerunek św. Józefa[54].

 

Godzinki o św. Józefie

Modlitwa zwana Godzinkami o św. Józefie[55] rozwijała się w Polsce od pierwszej połowy XVII wieku. Ich najstarsza i najbardziej popularna wersja ukazała się drukiem w Krakowie w 1645 roku. Istniały też godzinki związane z różnymi świętami, jak np.: godzinki o zaślubinach św. Józefa, godzinki na uroczystość Opieki św. Józefa, godzinki na tajemnicę oczekiwania narodzenia Pana Jezusa, godzinki na tajemnicę ucieczki św. Józefa z Panem Jezusem do Egiptu, godzinki na tajemnicę znalezienia Pana Jezusa między doktorami, godzinki na pamiątkę szczęśliwego skonania św. Józefa, godzinki o św. Józefie i inne[56].

 

Akty poświęcenia i oddania się św. Józefowi

Specyficzną formą modlitwy są akty zawierzenia wypowiadane w różnych okolicznościach życia wiernych. Wśród aktów poświęcenia i zawierzenia opiece św. Józefa znajdziemy:

– Akt poświęcenia św. Józefowi – modlitwę na podstawie tekstu sługi Bożego o. Anzelma od św. Andrzeja Corsini z 18 kwietnia 1948 roku[57],

– Akt poświęcenia się św. Józefowi[58],

– Akt poświęcenia rodzin św. Józefowi[59],

– Akt zawierzenia rodzin św. Józefowi[60],

– Akt zawierzenia rodzin i poczętego życia[61],

– Akt zawierzenia się św. Józefowi – modlitwa mężów i ojców[62],

– Akt zawierzenia – małżeństw z Domowego Kościoła i Ruchu Światło-Życie[63],

– Akt zawierzenia Archidiecezji Poznańskiej – dokonany w 1050. rocznicę utworzenia biskupstwa 18-19 marca 2018 roku[64].

Ponadto w pozycji Idźcie do Józefa. Vademecum pielgrzyma do Sanktuarium Świętego Józefa Kaliskiego znajdziemy akty zawierzenia: diecezji kaliskiej, robotników NSZZ „Solidarność”, rolników, parafii, Polskiego Związku Kobiet Katolickich, myśliwych, swojego życia, ludzi chorych i cierpiących oraz zgromadzeń zakonnych sióstr: Franciszkanek Rodziny Maryi, Służebniczek NMP, Matki Bożej Miłosierdzia, Najświętszej Rodziny z Nazaretu[65].

Do aktów oddania należą:

– Akt oddania się w opiekę św. Józefowi – modlitwa z Dachau z 22 kwietnia 1945 roku[66],

– Akt oddania się w opiekę św. Józefowi[67],

– Akt oddania odmawiany w Rodzinie św. Józefa[68],

– Modlitwa oddania się św. Józefowi[69],

– Oddanie się w opiekę św. Józefowi[70],

– Ofiarowanie siebie świętemu Józefowi[71],

– Ofiarowanie się młodzieży świętemu Józefowi[72],

– Ofiarowanie swego serca świętemu Józefowi[73].

Wśród tej formy modlitw znajdują się także Akty strzeliste do św. Józefa[74].

 

Pieśni ku czci św. Józefa

Najlepszym sposobem kształtowania duchowości wiernych i szerzenia kultu w Kościele są pieśni. Łącząc muzykę i słowo, zapadają one głęboko w serce człowieka. W pieśniach realizowane są idee wychowawczego oddziaływania Kościoła, kształtowania duchowej sylwetki oraz ubogacania duchowości chrześcijan. Ważnym ich elementem jest również funkcja wyrażania uczuć, pobożności i emocji wiernych. Kult św. Józefa rozwijał się od końca średniowiecza i był mocno związany z rozwojem kultu Dzieciątka Jezus, czego wyraz znajdujemy w tekstach kolęd. W 1729 roku imię św. Józefa wprowadzono do litanii świętych Kościoła rzymskiego. W czasie, gdy Kościół zwraca szczególną uwagę na osobę i duchowość św. Józefa, powstają nowe pieśni ku jego czci, śpiewane chętnie przez wiernych[75]. Starsze polskie pieśni do św. Józefa charakteryzuje zwrot do Pisma Świętego i pesymizm w stosunku do natury ludzkiej. Niektóre z pieśni mają charakter patriotyczny – zwłaszcza te z okresów rozbiorów Polski. Natomiast nowe pieśni zatracają charakter biblijny i mają ton błagalny, cechuje je ogromne zaufanie do wielkiego patrona[76].

Modlitwy ku czci św. Józefa dostępne są zarówno w wersji drukowanej, jak i internetowej. Do drukowanych należą modlitewniki i śpiewniki zawierające zbiór pieśni poświęconych świętemu, a do internetowych strony z tekstami modlitw i pieśni oraz ich zapis nutowy i wykonania utworów w postaci nagrań[77]. W 1983 roku w Tarnowie z okazji stulecia istnienia Zgromadzenia Sióstr św. Józefa ukazał się śpiewnik Świętego Józefa pieśnią wysławiajmy, którego autorką jest s. Maria Terezja Krężołek CSSJ. W skład śpiewnika wchodzą: Msza jubileuszowa oraz 100 pieśni związanych ze św. Józefem, z których 24 utwory opracowane są na dwie lub więcej melodii czy opracowań muzycznych. Śpiewnik jest podzielony na osiem rozdziałów:

* I – Święty Józef w liturgicznej modlitwie Kościoła,

– Msza jubileuszowa (stałe części Mszy),

– śpiewy międzylekcyjne – na 19 III i 1 V,

– Godzinki o św. Józefie, Oblubieńcu NMP,

– Nieszpory ku czci św. Józefa,

– Litania – melodie I-VIII i tekst,

– śpiewy w języku łacińskim,

* II – Wielka godność i chwała świętego Józefa,

– pieśni pochwalne,

* III – Przeczysty Oblubieniec Najświętszej Dziewicy – wzór i przewodnik na drogach życia wewnętrznego,

– pieśni do Patrona życia duchowego,

* IV – Święty Józef w tajemnicy Bożego Narodzenia – Opiekun dzieci i młodzieży,

– pieśni do Opiekuna dzieci i młodzieży,

* V – Głowa Najświętszej Rodziny – Patron rodzin naszych,

– pieśni do Orędownika rodzin,

* VI – Wzór i Orędownik ludzi pracy,

– pieśni do św. Józefa, Rzemieślnika,

* VII – Troskliwy Opiekun Kościoła Świętego,

– pieśni do Ojca i Patrona Kościoła,

* VIII – Patron odchodzących do szczęśliwej wieczności,

– pieśni do Patrona szczęśliwej śmierci.

Śpiewnik zamykają indeksy: w układzie tematycznym, alfabetycznym, nazwisk oraz spis treści.

Innym przykładem zbioru pieśni ku czci św. Józefa jest szesnastostronicowy zbiór tekstów z 1929 roku zatytułowany Pieśni do św. Józefa[78]. Poszczególne pieśni zamieszczane są w zbiorach modlitw poświęconych św. Józefowi.

 

Akatyst ku czci św. Józefa

Pierwsze wydanie Akatystu ku czci św. Józefa Oblubieńca Bogarodzicy[79] miało miejsce w 1871 roku. Autorem słów jest profesor Moskiewskiej Akademii Duchownej Piotr Kazański. Dzieło na płaszczyźnie muzycznej nawiązuje do tradycji hymnów liturgicznych Kościoła prawosławnego nazywanych akatystami. W warstwie tekstowej wyraźnie odnosi się do Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza oraz nawiązuje do Protoewangelii Jakuba, Historii Józefa Cieśli i dzieła Życie Bogarodzicy autorstwa Epifaniusza. Poszczególne Kondakiony i Ikosy opisują wierność, wielkość, ponadprzeciętność, siłę i miłość św. Józefa[80].

 

Inne modlitwy

Inne modlitwy, jakie możemy znaleźć we współczesnych modlitewnikach (pojawiają się niemal w każdym zbiorze), to:

– Pozdrowienie św. Józefa,

– Pięć westchnień do św. Józefa,

– Modlitwa o opiekę św. Józefa,

– Modlitwa codzienna do św. Józefa,

– Psalmy ku czci św. Józefa,

– Wezwania do św. Józefa,

– modlitwy świętych: Karola Boromeusza, Teresy od Dzieciątka Jezus, Bernardyna ze Sieny, Alfonsa Marii Liguoriego, Gemmy Galgani,

– modlitwy papieży: Leona XIII, Piusa X, Piusa XII, Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła II,

– modlitwy w intencjach: rodziny, małżonków, o dobrego męża/żonę, narzeczonych, matki, ojca, za kapłanów, o odczytanie powołania, o milczenie, w godzinach smutku, o wsparcie lub wstawiennictwo, o pracę, o cnotę czystości, o uświęcenie, za pracujących, w trudnych sprawach, o szczęśliwą śmierć, za konających, modlitwa mężczyzny, w różnych intencjach.

Wśród dostępnych modlitw do św. Józefa należy także wspomnieć Triduum do św. Józefa autorstwa św. Johna Henriego Newmana[81].

 

Zakończenie

Papież Franciszek podkreśla: „W każdej książeczce do nabożeństwa można znaleźć jakąś modlitwę do św. Józefa”[82]. Wyjaśnia jednocześnie: „W historii zbawienia św. Józef jest ojcem, który zawsze był miłowany przez lud chrześcijański, o czym świadczy fakt, że na całym świecie poświęcono mu wiele kościołów; że wiele instytutów zakonnych, bractw i grup kościelnych inspiruje się jego duchowością i nosi jego imię; że od wieków odbywają się na jego cześć różne święte misteria. Wielu świętych było jego gorliwymi czcicielami”[83]. Rodzi się zatem postulat: należy mocno ożywić i praktykować w parafiach i w ramach prywatnych praktyk pobożnościowych nabożeństwo ku czci św. Józefa, które jest tak oczywiste i potrzebne, a jednocześnie dziś zmarginalizowane czy wręcz nieistniejące w różnych wspólnotach parafialnych i w życiu wielu chrześcijan. Z ubolewaniem należy zauważyć, że istnieje wiele pięknych i starych świątyń, w których znajdują się bezcenne wizerunki św. Józefa przy jednoczesnym całkowitym braku jego kultu w tych miejscach. Obrazy i ołtarze ku czci św. Józefa to niemi świadkowie wiary naszych przodków, którzy byli ich fundatorami, ufając we wstawiennictwo św. Józefa, powierzając mu swoje sprawy i doznając wielu łask. One wołają do współczesnych: „Nie zapominaj o św. Józefie, idź do niego, powierz mu swe życie, on będzie działał”. Zachętą w tym zakresie są słowa zawarte w dekrecie Penitencjarii Apostolskiej z okazji Roku św. Józefa z 8 grudnia 2020 roku: „Udziela się zatem odpustu zupełnego wiernym, którzy odmawiać będą Litanię do Świętego Józefa (w tradycji łacińskiej) lub Akatyst do Świętego Józefa, w całości lub przynajmniej w odpowiedniej części (w tradycji bizantyjskiej), lub też jakąś inną modlitwę do Świętego Józefa, przypisaną jako własna w różnych tradycjach liturgicznych, w intencji Kościoła prześladowanego od wewnątrz i od zewnątrz oraz w intencji ulżenia wszystkim chrześcijanom, którzy cierpią prześladowania wszelkiego rodzaju”[84]. Ponadto odpust otrzymują wierni za „odmówienie dowolnej prawnie zatwierdzonej modlitwy lub aktu pobożności na cześć Świętego Józefa (…) szczególnie w dniach 19 marca i 1 maja, w Święto Świętej Rodziny Jezusa, Maryi i Józefa, w Niedzielę Świętego Józefa (w tradycji bizantyjskiej), 19 dnia każdego miesiąca i w każdą środę, będącą dniem poświęconym wspomnieniu tego Świętego w tradycji łacińskiej”[85].

Różnorodność i wielość form kultu św. Józefa dostępnych we współczesnych modlitewnikach umożliwia wybór modlitwy dostosowanej do indywidualnych potrzeb wiernych. Należałoby jednak dokonać w modlitewnikach uporządkowania nazewnictwa poszczególnych modlitw. Zdarza się bowiem, że ta sama modlitwa w jednym modlitewniku ma inną nazwę niż w drugim innego wydawnictwa. Wprowadza to chaos nie tylko w nazewnictwie, ale również w świadomości osób modlących się, co do korzystania z tego samego tekstu modlitwy. Myślę także, że jedną z aktualnych próśb, jakie należy zanosić do św. Józefa w myśl nauczania Kościoła, jest wołanie o miłość i poszanowanie społeczne, które leżą u podstaw każdego dobrze funkcjonującego społeczeństwa, a które w ostatnim czasie są poważnie zachwiane.

 

 

Bibliografia

7 niedziel św. Józefa, https://opusdei.org/pl-pl/article/7-niedziel-sw-jozefa/ (odczyt z dn. 22.02.2021 r.).

Akatyst ku czci św. Józefa, https://www.youtube.com/watch?v=ZH4ChUKFESQ (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Akt oddania się w opiekę św. Józefowi, https://www.swietyjozef.kalisz.pl/Dachau/5.html (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Akt zawierzenia, http://www.dk.oaza.pl/archiwum/rob/001AKT%20ZAWIERZENIA.pdf (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Akt zawierzenia Archidiecezji Poznańskiej św. Józefowi, Poznań, 18-19 marca 2018 roku, http://archpoznan.pl/pl/zawierzenie-archidiecezji-swietemu-jozefowi (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Akt zawierzenia rodzin Świętemu Józefowi, http://www.parafiapuszczykowo.pl/wp-content/uploads/akt-zawierzenia-św.-Józefowi.pdf (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Akt zawierzenia się św. Józefowi, https://www.klubojca.siedlce.pl/index.php/zasady-funkcjonowania-klubu/akt-osobistego-zawierzenia-sie-sw-jozefowi (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Błażusiak J. (oprac.), Święty Józefie, ratuj Kościół i nas, Sandomierz 2019.

Chaberka M. Potężny patron w sprawach najtrudniejszych – św. Józef, Kraków 2008.

Chyla P., Akt poświęcenia rodzin św. Józefowi, https://www.szczepanowice.opole.pl/roraty-2020/akt-poświęcenia-rodzin-św-józefowi.html (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Crespi O., Negri F., Józef. Człowiek, który prowadzi do Boga. 31 rozważań i modlitw, Częstochowa 2017.

Ćwikliński S., Gużyński P., Rozynkowski W. (oprac.), Stowarzyszenia, ruchy, bractwa i wspólnoty diecezji toruńskiej. Informator, Toruń 2006.

Filas F. L., Święty Józef – człowiek Jezusowi najbliższy, Kraków 1979.

Franciszek, List apostolski Patris corde z okazji 150. rocznicy ogłoszenia Świętego Józefa patronem Kościoła powszechnego, https://drive.google.com/file/d/18q1s43uX3K-nRRVu5ZbMtwK84XLvoOxo/view (odczyt z dn. 09.12.2020 r.).

Garnczarski S., „Nowenna ku czci świętego Józefa w pieśniach wraz z Litanją na chór 2-głosowy” autorstwa ks. Franciszka Walczyńskiego, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 33 (2013), s. 369-385.

Godzinki o Świętym Józefie, https://piosenkireligijne.pl/godzinki-o-swietym-jozefie/ (odczyt z dn. 09.03.2021 r.).

Hanusiak B. M. (red.), Modlitewnik czcicieli św. Józefa, Kraków 2013.

Hanusiak B. M. (red.), Modlitewnik czcicieli św. Józefa, Kraków 2017.

Hanusiak B. M., Modlitewnik do św. Józefa, Kraków 2020.

Historia nabożeństw do św. Józefa, https://www.swietyjozef.kalisz.pl/BibliotekaSwJozefa/167.html (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Kałdon S., Nabożeństwo do św. Józefa. Modlitwy o dobrą żonę i dobrego męża, Kraków 2001.

Kęszka S. (red.), Święty Józef – patron diecezji, miasta i jego kaliskie sanktuarium, Kalisz 2009.

Koronka na cześć św. Józefa, https://www.swietyjozef.kalisz.pl/Modlitwy/4.html (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Kowalska F., Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Warszawa 1996.

Krężołek T., Świętego Józefa pieśnią wysławiajmy. Msza jubileuszowa oraz zbiór 100 pieśni w układzie na 1, 2, 3 lub 4 głosy ku czci Świętego Józefa Oblubieńca NMP i Patrona Kościoła Świętego. Śpiewnik jubileuszowy., Tarnów 1983.

Ksit B. (oprac.), Opiekun i przewodnik. Modlitwa ze św. Józefem Oblubieńcem NMP, Poznań 2009.

Ksit B., Maksymiuk A., Plewa S. (oprac.), Modlitewnik do św. Józefa. Nabożeństwa, modlitwy, nowenny, litanie, pieśni, Poznań 2017.

Kucharski B. J., Święty Józef. Patron Krakowa 1715-2015, Kraków 2015.

Latoń A. (red.), Idźcie do Józefa. Vademecum pielgrzyma do Sanktuarium Świętego Józefa Kaliskiego, Kalisz 2006.

Latoń A. (red.), Święty Józef. Patron na nasze czasy. Akta X Międzynarodowego Kongresu Józefologicznego, Kalisz, Polska, 27 września – 4 października 2009, Kalisz 2010.

Ławniczak A., Bractwo Świętego Józefa Opiekuna Rodzin przy kościele p.w. Chrystusa Króla w Toruniu, „Kaliskie Studia Teologiczne” 8 (2009/2010), s. 405-409.

Margański B., Biel R. (red.), Agenda liturgiczna Diecezji Tarnowskiej, Tarnów 2004.

Michalak M. (red.), Święty Józef, Częstochowa 2017.

Misiurek J., Kult świętego Józefa i jego wartości duchowe, „Kaliskie Studia Teologiczne” 1 (2002), s. 369-381.

Modlitewnik do świętego Józefa, Kraków 2017.

Modlitwa oddania się św. Józefowi, http://www.stratadziecka.pl/artykuly/modlitwy/modlitwa-oddania-sie-sw-jozefowi (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Mrowiński W., Miesiąc marzec z przykładami poświęcony czci św. Józefa, Kraków 1906.

Nabożeństwo do Opieki św. Józefa, https://bernardynki.com/nabozenstwo-do-opieki-sw-jozefa/ (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Nabożeństwo do Przeczystego Serca św. Józefa, http://wspolnotajozefa.pl/duchowosc/nabozenstwo-do-przeczystego-serca-sw-jozefa/ (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Ofiarowanie swego serca świętemu Józefowi, https://adonai.pl/modlitwy/?id=15 (odczyt z dn. 30.01.2021 r.).

Osiecki E. (oprac.), Nabożeństwo do świętego Józefa. Nowenna – koronka strapionych – modlitwy, Warszawa 2009.

Otrząsek M., Akatyst ku czci św. Józefa Oblubieńca Bogarodzicy, http://www.duchaswietego-kk.pl/parafia/index.php/435-akatyst-do-sw-jozefa (odczyt z dn. 20.01.2021 r.).

Partyka W., Św. Józef w pieśniach kościelnych, https://www.swietyjozef.kalisz.pl/BibliotekaSwJozefa/48.html (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Penitencjaria Apostolska, Dekret, https://episkopat.pl/penitencjaria-apostolska-oglosila-odpusty-zwiazane-z-rokiem-sw-jozefa/ (odczyt z dn. 09.12.2020 r.).

Pieśni do św. Józefa, Karwin 1929, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/339614/edition/320807/content (odczyt z dn. 23.02.2021 r.).

Radio Maryja, 23 czerwca rozpocznie się Nowenna do Świętego Józefa przed zawierzeniem narodu polskiego i Kościoła w Polsce św. Józefowi, https://www.radiomaryja.pl/bez-kategorii/23-czerwca-rozpocznie-sie-nowenna-do-swietego-jozefa-przed-zawierzeniem-narodu-polskiego-i-kosciola-w-polsce-sw-jozefowi/ (odczyt z dn. 30.12.2020 r.).

Rozynkowski W., Z dziejów kultu św. Józefa, „Kaliskie Studia Teologiczne” 4 (2005), s. 111-124.

Silva M. F., Bóg wie lepiej. Życie Józefa, męża Maryi, Kraków 2015.

Sinka T., Dzieje i charakterystyka polskich pieśni nabożnych ku czci świętego Józefa, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 34 (1981), s. 182-185.

Sinka T., Litania do św. Józefa: historia i propozycje, „Studia Józefologiczne” 1 (1989), s. 83-87.

Smoliński L., Powiernik tajemnicy Boga. Modlitewnik do św. Józefa, Kraków 2016.

Spencer M. D., Św. Józef w pieśni kościelnej. Kilka cech repertuaru pieśni z XX w. ku czci św. Józefa, „Kaliskie Studia Teologiczne” 8 (2009/2010), s. 323-335.

Stramare T., Brioschi G., Płaszcz świętego Józefa. Modlitwy na trudne dni, Kraków 2020.

Szkaplerz św. Józefa, https://www.swietyjozef.kalisz.pl/SzkaplerzSwJozefa/ (odczyt z dn. 20.01.2021 r.).

Wanat B. J., Kult św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny u Karmelitów Bosych w Poznaniu, Poznań 2014.

Wygląd i symbolika szkaplerza karmelitańskiego, http://szkaplerz.pl/szata/index.php?go=szkaplerz_symbolika (odczyt z dn. 20.01.2021 r.).

Zapotoczny A., Potężny orędownik. Tajemnica szkaplerza św. Józefa, Kraków 2019.