ks. Marek Chmielewski, Świeccy konsekrowani w nauczaniu Kościoła Świętego. Zbiór dokumentów zebrał i opracował, ks. Marek Chmielewski Lublin 2011, ss. 508

W 1947 roku papież Pius XII wydał konstytucję apostolską Provida Mater Ecclesiae, zatwierdzającą instytuty świeckie[1] jako nową formę powołania do życia konsekrowanego, różną od instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego. Geneza instytutów świeckich ma swoje korzenie w starożytności chrześcijańskiej, kiedy to niektóre osoby dążące do doskonałości chrześcijańskiej praktykowały rady ewangeliczne w stanie życia świeckiego, zachowując swój status społeczny. Do tej kategorii byli zaliczani między innymi asceci i dziewice, a nieco później oblaci zakonni oraz członkowie zakonów trzecich. Fenomen świeckiej formy życia konsekrowanego przejęli w XVI wieku księża filipini, realizujący ideał doskonałości ewangelicznej poza strukturami zakonu. W tym kontekście trzeba też wspomnieć Towarzystwo św. Urszuli (urszulanki) założone przez św. Anielę Merici (1474-1540), otaczające opieką dziewczęta konsekrowane Bogu i przebywające w swoich rodzinach (anielanki). Dokonujące się w Europie zmiany społeczno-ekonomiczne i polityczne, a zwłaszcza wydarzenia związane z przebiegiem Wielkiej Rewolucji Francuskiej z 1789 roku spowodowały, że we Francji zostały skasowane niemalże wszystkie instytuty zakonne. Ich miejsce w Kościele zaczęły zajmować liczne grupy ewangeliczne składające się z osób świeckich oraz duchownych. Jedną z nich, uznaną za pierwowzór instytutu świeckiego, było Société des Prêtres du Coeur de Jésus, założone w 1792 roku w Paryżu przez jezuitę Pierre’a Josepha Picota de Clorivière’a (1735-1820). Następnie w 1867 roku z inicjatywy św. Katarzyny Volpicelli (1839-1894) w Neapolu powstały Ancelle del Sacro Cuore, skupiające oblatki żyjące w rodzinach. W drugiej połowie XIX wieku prekursorem tej formy życia konsekrowanego na gruncie polskim był kapucyn bł. Honorat Koźmiński (1829-1916). Oficjalnie zaś instytuty świeckie w Polsce podjęły działalność dopiero w 1989 roku. Rozwój życia konsekrowanego sprawił, że na początku XX wieku w Europie powstały: Groupements Notre-Dame du Travail (1904), Institutión Teresiana (1911), Apostole del Sacro Cuore (1919) oraz Opus Dei (1928). Duży wkład w ich rozwój wniósł franciszkanin o. Agostino Gemelli (1878-1959). Dzięki jego inicjatywie i za zgodą papieża Piusa XI w Sankt Gallen odbył się zjazd założycieli i przełożonych dwudziestu zrzeszeń świeckich konsekrowanych Bogu, który ostatecznie w 1947 roku zaowocował oficjalnym uznaniem przez papieża Piusa XII instytutów świeckich jako formy życia konsekrowanego różnej od instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego. Ich świecki charakter określił on zaś w 1948 roku w motu proprio Primo feliciter. Zagadnienie instytutów świeckich podjął II Sobór Watykański w dekrecie Perfectae caritatis (nr 11) oraz w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Gaudium et spes (nr 31).

Założona w 1970 roku Światowa Konferencja Instytutów Świeckich zrzesza ich około dwustu. Kwestie prawnokanoniczne związane z ich funkcjonowaniem w Kościele usankcjonował Kodeks prawa kanonicznego z 1983 roku w kanonach 710-730. Włączył je też do instytutów życia konsekrowanego, określając ich strukturę i zasady funkcjonowania[2]. Ważną rolę w percepcji i rozwoju instytutów świeckich odegrała posynodalna adhortacja papieża Jana Pawła II Vita consacrata (1996). W nr 10 tego dokumentu papież uwypukla ich konstytutywne elementy: konsekrację przez poświęcenie się Bogu w profesji rad ewangelicznych, świeckość, a więc obecność w świecie i zakorzenienie się w nim, apostolat opierający się na uświęceniu świata przez świecki charakter członków oraz wspólnotowość rozumianą jako jedność ducha i ideałów. Ważny jest też kształt duchowości instytutów świeckich, opierających się na radykalizmie ewangelicznym, specyfice powołania do życia w świecie, akceptacji rzeczywistości ziemskich, świadectwie życia chrześcijańskiego oraz działalności świeckiej. Cechą różniącą instytuty świeckie między sobą jest specyfika charyzmatu realizowanego w określonym kontekście społecznym powołanego i jego świecki charakter. Instytuty świeckie nie stanowią bowiem ukrytej formy życia zakonnego, ponieważ zachowują one swój świecki charakter. W ten sposób, żyjąc w świecie, starają się go przemieniać i uświęcać. Specyfika realizacji rad ewangelicznych wynika również ze świeckiego stylu życia członków instytutu. Czystość i celibat opierają się wyłącznie na ich nadprzyrodzonej wartości, ubóstwo – na wewnętrznej wolności od posiadania dóbr materialnych, korzystania z nich i zarządzania nimi, posłuszeństwo – na wierności Bogu w wymaganiach codziennego życia, zależności od przełożonych zgodnie z prawodawstwem instytutu oraz rezygnacji z prawa osobistego wyboru[3].

Rozwój tej formy życia konsekrowanego w Kościele powszechnym i polskim ma swoje odbicie w licznych dokumentach i wystąpieniach papieży, Kongregacji do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, dykasterii Stolicy Apostolskiej oraz biskupów diecezjalnych. Znawca zagadnienia ks. Marek Chmielewski[4] zebrał i wydał wszystkie dostępne dokumenty i wypowiedzi Kościoła poświęcone tej problematyce w publikacji Świeccy konsekrowani w nauczaniu Kościoła świętego. Zbiór dokumentów (Lublin 2011). Niewątpliwie pozycja ta jest poszerzoną kontynuacją wcześniejszych zbiorów. Z Chrystusem w świecie. Instytuty świeckie w 50-lecie „Provida Mater Ecclesia”. Wypowiedzi Kościoła. Materiały z sympozjum (redakcja M. Chmielewski, W. Słomka, K. Stawecka, Lublin 1997 – 26 dokumentów) oraz z Chrystusem w świecie. Wypowiedzi Kościoła na temat instytutów świeckich (opracował M. Chmielewski, Lublin 2003 – 52 dokumenty). Prezentowany zbiór obejmuje 123 teksty zamieszczone w Acta Apostolicae Sedis, Insegnamenti di Paolo VI, Insegnamenti di Giovanni Paolo II, a także w innych publikacjach, często obcojęzycznych, dostępnych zarówno w wersji drukowanej, jak i elektronicznej. Wykorzystanie ich wiązało się z przekładem na język polski dokonanym przez różne osoby. Nie kwestionując kwalifikacji tłumaczy tekstów, redaktor wydania podkreśla, że nie mogą być one traktowane jako ich oficjalna wersja możliwa do zamieszczenia w dokumentach urzędowych.

Na uwagę zasługuje kryterium uporządkowania poszczególnych wypowiedzi i dokumentów. Otóż stosowany poprzednio układ chronologiczny zbioru, umożliwiający śledzenie dynamiki percepcji eklezjalnej oraz rozwój instytutów świeckich, został zastąpiony rangą wypowiadającego się w tej materii podmiotu. Teksty odnoszące się bezpośrednio do instytutów świeckich redaktor zamieścił w całości, natomiast pochodzące z innych dokumentów ograniczył tylko do istotnych fragmentów. Nazwy i tytuły tekstów są własne, przytoczone fragmenty zaś otrzymały nazwę pochodzącą od pierwszych słów oficjalnego dokumentu, podobnie jak w przypadku encyklik i adhortacji. Przyjęta metodologia wydaje się słuszna, a tym samym bardzo przejrzysta. Prezentację dokumentów i wypowiedzi otwierają papieże: Pius XII – 3, Jan XXIII – 3, Paweł VI – 14, Jan Paweł II – 42, Benedykt XVI – 11. Następnie zostały zamieszczone teksty II Soboru Watykańskiego – 4, Kongregacji do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego – 27, innych dykasterii Stolicy Apostolskiej – 12, episkopatów Ameryki Łacińskiej i Polski – 6, oraz dokumenty Kościoła katolickiego: Kodeks prawa kanonicznego (1983), Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich (1990) i Katechizm Kościoła Katolickiego (1992).

Zbiór dokumentów i wypowiedzi wzbogacają: umieszczony po spisie treści wykaz skrótów bibliograficznych, alfabetyczny oraz chronologiczny spis zamieszczonych w publikacji tekstów, a także indeks rzeczowy. Dzieło to jest cennym wkładem w upowszechnianie w Kościele polskim świeckiego życia konsekrowanego, a także stanowi bogaty materiał służący formacji duchowej członków instytutów świeckich.