Prezentowana książka ukazała się nakładem Fundacji Jana Pawła II – Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu w Rzymie. Zostały w niej opublikowane artykuły i referaty naukowe kard. Wojtyły odnoszące się do II Soboru Watykańskiego. Opracowania dokonał dyrektor ośrodka, ks. Andrzej Dobrzyński, który wybrał ponad trzydzieści wypowiedzi pochodzących z lat 1965-1977. Większość z nich stanową prelekcje wygłoszone w czasie konferencji i sympozjów naukowych. W prezentowanej książce znajdują się także fragmenty wystąpień w ramach prac odpowiednich komisji episkopatu, zajmujących się wdrażaniem nauki soborowej w życie Kościoła w Polsce.

Publikację otwiera słowo wstępne ks. prof. Adama Kubisia, bliskiego współpracownika kard. Wojtyły. Podkreśla on w nim wartość zebranych i krytycznie opracowanych tekstów, które stanowią bezcenną pomoc w interpretacji nauczania Vaticanum II dla szerokiej grupy odbiorców Kościoła powszechnego i w Polsce.

Wprowadzenie do omawianej książki przygotował ks. A. Dobrzyński i zatytułował je „Recepcja Vaticanum II według kard. Karola Wojtyły”. W tym miejscu zwrócił uwagę na główne motywy zwołania soboru powszechnego w drugiej połowie XX w., nakreślił najważniejsze zagadnienia poruszane w poszczególnych rozdziałach książki, a także przekazał kilka uwag redakcyjnych.

Główna część opracowania została podzielona na cztery rozdziały. W pierwszym, zatytułowanym  Poznać Sobór, zgromadzono teksty odsłaniające warsztat pracy Ojców soborowych i ekspertów teologicznych, przygotowujących dokumenty oraz teksty omawiające całokształt doktryny Vaticanum II. Z tego rozdziału możemy dowiedzieć się sporo szczegółów na temat prac nad końcowym kształtem konstytucji duszpasterskiej „Kościół w świecie współczesnym”, np. jaki był w tym udział Episkopatu Polski i jak wyglądała współpraca biskupów i teologów. Ciekawie została przedstawiona synteza myśli soborowej w kluczu Ecclesia ad intra – Ecclesia ad extra. Przypomnijmy, że głównym zadaniem Soboru było znalezienie odpowiedzi na pytanie: Ecclesia, quid dicis de te ipsa?, a więc było to pytanie o tożsamość i samoświadomość Kościoła. Stąd był to sobór wyraźnie eklezjologiczny, ale jednocześnie otwarty na wszystkie sprawy współczesnego świata. Ważna dla aspektu ad intra okazała się zasada tzw. odnowy przystosowanej, której główne wątki układają się wokół konstytucji Lumen gentium. Natomiast odzwierciedleniem linii ad extra były dokumenty dotyczące ekumenizmu, religii niechrześcijańskich oraz wolności religijnej, ze szczególnym podkreśleniem konstytucji Gaudium et spes. Widać zatem, że właśnie dwie konstytucje o Kościele (dogmatyczna i duszpasterska) wyznaczają ramy soborowej myśli. Autor opracowania zwraca też uwagę na znaczenie konstytucji Dei verbum, z jej centralnym tematem Objawienia. Z tym zagadnieniem wiąże się kwestia relacji posoborowych między teologią a Magisterium w Kościele powszechnym oraz w Kościele polskim.

Drugi rozdział nosi tytuł Kościół w Chrystusie i zawiera wypowiedzi dotyczące konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium oraz innych dokumentów, które wyraźnie ukazują uczestnictwo Ludu Bożego – duchownych i świeckich – w potrójnej misji Chrystusa Kapłana, Proroka i Króla. W tej części znajdziemy m.in. referaty ukazujące ideę Ludu Bożego i świętości Kościoła w kontekście posłannictwa świeckich. Ich odpowiedzialność za Kościół wiąże się z wymogiem zarówno ich osobistej świętości, jak i obowiązkiem głoszenia Chrystusowej prawdy. Opiera się to na pogłębionej teologii laikatu, wypływającej z sakramentalnego, charyzmatycznego, katolickiego i ekumenicznego charakteru Ludu Bożego. Organami apostolstwa świeckich w Kościele współczesnym są Consilium de Laicis oraz Komisja Iustitia et pax.

W omawianym rozdziale znalazły się również wypowiedzi dotyczące biskupów i prezbiterów. Pierwsi z nich zostali określeni, jak słudzy wiary. Ich posługa zakorzeniona jest w misji Chrystusa przekazanej następnie apostołom. Wiara staje się zarówno źródłem, jak i przedmiotem biskupiej posługi we wspólnocie Ludu Bożego. Jest ona widoczna we wspomnianych wcześniej obu wymiarach Kościoła ad intra i ad extra. Prezbiterzy natomiast zostali ukazani w perspektywie ich duszpasterskiej misji. Kapłan to zatem ten, który z jednej strony kształtuje wspólnotę i jej przewodniczy, z drugiej natomiast jest wychowawcą w wierze. Wzorem takiej postawy jest sam Jezus, Dobry Pasterz, zatroskany o zbawienie wszystkich ludzi. Taka postawa stanowi fundament tożsamości kapłańskiej (identitas sacerdotalis).

Kolejnym tematem związanym z chrystologicznym spojrzeniem na Kościół w ujęciu kard. Wojtyły jest tzw. inspiracja maryjna Vaticanum II. Dokładnie mowa jest tutaj o wątkach maryjnych w polskim duszpasterstwie i apostolstwie. Źródłem rozważań nad tym zjawiskiem jest ósmy rozdział Lumen gentium, który ukazuje Błogosławioną Maryję Dziewicę Bożą Rodzicielkę w tajemnicy Chrystusa i Kościoła. Tajemnica Bożego Macierzyństwa Maryi znajduje swoje odzwierciedlenie i przedłużenie w treści maryjnego tytułu „Matka Kościoła”.

Dopełnieniem wcześniejszych przemyśleń jest rozważanie wokół hasła „Kościół to my” i związanej z nim odpowiedzialności wszystkich wierzących za kształt wspólnoty eklezjalnej. Pośrednio łączy się to ze wzajemnymi relacjami pomiędzy wymiarem strukturalnym Kościoła a ideą wspólnoty Ludu Bożego. Człowiek współczesny, widać to również w Polsce, odczuwa głód autentycznej wspólnoty ludzkiej, w której dopiero odnajduje swoją indywidualność. Jednym z podstawowych czynników odnowy staje się bez wątpienia podsumowujące ten rozdział zagadnienie „Człowiek we wspólnocie Kościoła”.

W trzecim rozdziale zatytułowanym  Kościół w świecie zamieszczono teksty dotyczące problematyki zawartej w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes oraz Deklaracji o wolności religijnej Dignitatis humanae. Najpierw kard. Wojtyła przybliża kwestię wspólnoty ludzkiej widzianej oczami soboru. Rozpoczyna od swoistego status quaestionis tego zagadnienia i zaznacza, że zajmie się nie tyle samą rzeczywistością tej wspólnoty, ale jej soborową obiektywizacją. Problematyka ludzkiej wspólnoty została przedstawiona w ujęciu socjologicznym, teologicznym i etycznym.

Konstytucja pastoralna posiada wyjątkowe znaczenie także dla teologów na różnych odcinkach ich pracy. Mamy bowiem do czynienia ze specyficznym napięciem pomiędzy pojęciami „Kościół” i „świat”. Te rzeczywistości wzajemnie się przenikają, ale jednocześnie nie dają się zamknąć jedna w drugiej. W opinii kard. Wojtyły, potrzebny jest tutaj właściwy antropocentryzm, który stawia człowieka w centrum świata, ale także przypomina mu, iż to poza nim istnieje źródło jego istnienia i ostatecznej sprawiedliwości.

W Gaudium et spes jawi się także potrzeba wychowania do pełni kultury ludzkiej. Punktem wyjścia będzie tutaj zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy rozwojem kultury materialnej a rozwojem osobowości ludzkiej. Stąd na pierwszy plan wysuwa się rola rodziny, która nie może być niczym zastąpiona. Ważną rolę w rozwoju osobowym człowieka pełni też szeroko rozumiana wspólnota.

Integralny rozwój człowieka musi opierać się na perspektywie daleko wykraczającej poza doczesne ramy. Nie można zatem przemilczeć znaczenia śmierci i nieśmiertelności człowieka, a jego pełny rozwój widzieć w blasku Tajemnicy Paschalnej. Pośrednio ten temat wiąże się z innym, bardzo istotnym dla współczesnego człowieka i świata, a mianowicie z tzw. autonomią rzeczy doczesnych. Prawdziwym zabezpieczeniem ich słusznej odrębności jest jedynie Ewangelia, a nie odrzucenie porządku Bożego. Chodzi zatem o rzetelne odkrycie tego sacrum, które jest w świecie i w człowieku. Obecność Kościoła w świecie i jego rolę, zgodnie z nauczaniem Gaudium et spes, podkreśla przypominana stale przez niego problematyka praw, przysługujących każdemu człowiekowi. Wśród nich znajduje się prawo do wolności religijnej, opartej na transcendentnym charakterze osoby ludzkiej.

Czwarty rozdział pt. Realizacja Vaticanum II zawiera pisma o charakterze pastoralnym, w których kard. Wojtyła wytycza drogi recepcji Soboru, czyli procesu upowszechniania jego doktryny oraz drogi realizacji Vaticanum II, czyli wprowadzenia soborowego nauczania w życie ludzi i kościelnych instytucji. W tekstach tych przejawia się troska Pasterza Kościoła krakowskiego o poznanie przez wierzących treści dokumentów soborowych. Równolegle z tym procesem musi jednak przebiegać wprowadzanie tego nauczania poprzez istniejące struktury eklezjalne, jak np. synody diecezjalne czy synod krajowy.

Lepszemu poznaniu dorobku Vaticanum II służy z pewnością ukazanie chronologii i treściowej jedności poszczególnych dokumentów wraz z ich wewnętrzną logiką. Opiera się ona na jedności Kościoła z Chrystusem, a także wspomnianych wcześniej słowach-kluczach Ecclesia ad intra i Ecclesia ad extra, oraz uniwersalnym zasięgu odkupienia. Kard. Wojtyła proponuje wpisanie procesu recepcji Vaticanum II w program duszpasterski początku nowego millenium chrześcijaństwa w Polsce. Chodzi o plan perspektywiczny, uwzględniający kontekst historyczny i teologiczny Kościoła polskiego. Został on przedstawiony w oparciu o dziewięć punktów: .1. Stworzenie stare – i wciąż nowe; 2. Obraz i podobieństwo Boga; 3. Jezus Chrystus wczoraj i dziś; 4. Bogactwa i trudy Ludu Bożego; 5. Historia zbawienia a dzieje człowieka; 6. Wspólnota Słowa Bożego; 7. Wspólnota Eucharystii; 8. Powołanie chrześcijańskie – powołaniem królewskim (kapłańskim); 9. Lud Boży w drodze do spełnienia swych doczesnych i wiecznych przeznaczeń.

Zmierzając do końca przedstawionych w omawianej książce zagadnień, kard. Wojtyła bardzo mocno akcentuje jeszcze jedną sprawę. Otóż, realizacja Soboru powinna mieć miejsce także w życiu osobistym każdego wierzącego. Przede wszystkim poprzez postawę świadomej wiary i odpowiedzialności za wszystkie dziedziny i wymiary swojego życia. Powinno to realizować się poprzez zaangażowanie w życie parafii i podjęcie apostolstwa właściwego świeckim we współpracy z duszpasterzami.

W końcowej części publikacji znajduje się streszczenie w języku angielskim oraz kilka indeksów: biblijny, dokumentów soborowych i osób, które zostały przygotowane przez ks. Dobrzyńskiego. Warto zaznaczyć, że omawiana publikacja jest cennym uzupełnieniem ważnej monografii kard. Wojtyły U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II (1972). Zarazem zbiór ten jest pomocą dla właściwej interpretacji doktryny soborowej, o co zabiegał bł. Jan Paweł II w czasie swego pontyfikatu i co stanowiło gorącą troskę Benedykta XVI.