Formacja w świetle Kodeksu Prawa Kanonicznego (1983)

Formacja zakonna w instytutach winna obywać się zgodnie z wytycznymi Kościoła. W jego dyrektywach zawiera się wielka troska o prawdziwy, ludzki, duchowy, doktrynalny i pastoralny rozwój każdego zakonnika według charyzmatu i misji własnego instytutu. Zasadnicze ramy prawne tej formacji zakonnej odnajdujemy w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku. Podjęty w niniejszym opracowaniu temat ma ukazać w sposób ogólny podstawy prawne zasadniczych etapów formacji zakonnej, obejmującej także kandydatów do kapłaństwa.

Postulat

Postulat jest pierwszym etapem formacji zakonnej, który ma na celu przygotować kandydata do podjęcia życia w nowicjacie. Zwraca na to uwagę sam prawodawca, który w kan. 597 zaznacza, że do nowicjatu „nikt nie może być dopuszczony bez odpowiedniego przygotowania”. Nowy Kodeks nie określa szczegółowych norm dotyczących postulatu, tak jak czynił to Kodeks z 1917 roku[1]. Pozostawia ich stanowienie prawu własnemu instytutów zakonnych w zależność od charyzmatu danego instytutu. Niemniej pewne wskazania podaje m.in. Instrukcja Potissimum Institutionis Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego z 2 lutego 1990 r[2]. w nr 41-44 (dalej: PI).

W okresie postulatu kandydat do życia zakonnego powinien osiągnąć taki stan dojrzałości ludzkiej i duchowej, która pozwoli mu na właściwe realizowanie wymagań stawianych w nowicjacie. Przełożeni zaś w tym czasie powinni upewnić się, czy kandydat posiada odpowiednie przymioty i wystarczającą dojrzałość ludzką i chrześcijańską, które przyzwolą na rozpoczęcie nowicjatu.  W ocenie dojrzałości należy uwzględnić m.in. stałość ducha, zdolność podejmowania rozważnych decyzji, właściwy sposób oceniania zdarzeń i ludzi, troskę o rozwój własnych zdolności, szczerość ducha, przestrzeganie sprawiedliwości, dotrzymywanie słowa, grzeczność w postępowaniu, skromność i zdolność panowania nad sobą[3]. Warto też w okresie poprzedzającym nowicjat zwrócić uwagę na zdolność kandydatów do życia we wspólnocie pod kątem posłuszeństwa przełożonym[4]. W postulacie powinno się umożliwić kandydatom, jeśli zaistnieje taka konieczności, uzupełnienie katechizmowej wiedzy w dziedzinie sakramentów, doktryny i moralności. Sam kandydat zaś ma czas na weryfikację własnego powołania. Ma możliwość przystosowania się duchowo i psychicznie do nowego stylu życia, a w przyszłości do podjęcia obowiązków życia konsekrowanego w konkretnym wybranym przez siebie instytucie. Ponadto należy zweryfikować czy kandydat jest katolikiem, gdyż do instytutu, jak zaznacza prawodawca KPK/83 w kan. 597, mogą być przyjęci katolicy. Oznacza to, że nie można przyjąć niechrzczonego lub ochrzczonego pozostającego poza wspólnotą i jednością z Kościołem katolickim.

Tak jak to zostało już zaznaczone, wszystkie kwestie związane z organizacją postulatu prawodawca KPK/83 pozostawia do uregulowania w prawie własnym instytutów. Powinno ono określić czas trwania, miejsce odbywania oraz kierunki formacyjne tego bezpośredniego etapu przygotowującego kandydatów do rozpoczęcia nowicjatu. Postulat nie może być realizowany w domu nowicjatu. Taką możliwość wyklucza cytowana już Instrukcja Potissimum Institutionis[5]. Poza tym wykluczeniem, instytut ma pełną swobodę wyboru miejsca i formy realizacji celów stawianym przed postulatem. Opiekę nad kandydatami powinni sprawować odpowiednio przygotowani formatorzy, wyznaczeni zgodnie z prawem własnym instytutu. Mają oni obowiązek – jak zaznacza wyżej cytowany dokument – pozostać w stałym kontakcie z mistrzem nowicjatu. W czasie trwania powinni upewnić się czy kandydaci do nowicjatu kierują się właściwą intencją, posiadają przymioty wymagane prawem powszechnym i własnym instytutu oraz czy spełniają wszystkie warunki do ważnego rozpoczęcia nowicjatu[6]. Ponadto kandydatom, którzy w przyszłości pragną otrzymać sakrament święceń, w celu uniknięcia prawnych konsekwencji, należy wyjaśnić nieprawidłowości i przeszkody, o których mowa w kan. 1041 i 1042 KPK/83. Prawo własne powinno także określić kompetentnego przełożonego, który ma prawo podjąć decyzję odesłania kandydata po stwierdzeniu jego nieprzydatności do dalszych etapów formacji. Również sam postulant zachowuję pełną swobodę odejścia z postulatu.

Nowicjat

Kandydat, po odbyciu okresu postulatu, może być dopuszczony do nowicjatu przez przełożonego wyższego, zgodnie z prawem własnym instytutu[7]. Tenże przełożony przed dopuszczeniem do nowicjatu ma moralny obowiązek upewnić się nie tylko co do posiadanego przez kandydata odpowiedniego wieku, ale także co do właściwego zdrowia, odpowiedniego charakteru oraz wystarczających przymiotów dojrzałości, które konieczne są do podjęcia właściwego życia w wybranym instytucie[8].

Do nowicjatu może być przyjęty kandydat, który ukończył siedemnasty rok życia[9]. W celu weryfikacji wieku, kandydat powinien przestawić przełożonemu aktualne świadectwo chrztu, na którym powinna być podana data i miejsce urodzenia. W razie wątpliwości można zażądać dokumentu z Urzędu Stanu Cywilnego[10].

Kandydat przystępując do nowicjatu powinien dostarczyć zaświadczenie medyczne o aktualnym stanie zdrowia. Gdyby okazało się, że kandydat w momencie przyjęcia do nowicjatu posiada jakieś niedomagania zdrowotne, które mogą utrudnić właściwe wypełnianie obowiązków związanych z profesją zakonną, wówczas przełożony w podjęciu właściwej decyzji może skorzystać z opinii biegłych, przy zachowaniu postanowień kan. 220[11].

Przełożony wyższy przed podjęciem decyzji o dopuszczeniu kandydata do nowicjatu powinien otrzymać opinię, w której odpowiedzialni za formację w postulacie nie tylko nakreślą sylwetkę przyszłego nowicjusza, ale także ustosunkują się do jego charakteru oraz do posiadanych przez niego przymiotów dojrzałości czy ich braku[12]. Opinia ta winna być przedłożona mistrzowi nowicjatu po dopuszczeniu kandydata do nowicjatu.

Prawodawca KPK/83 nie tylko wymaga od kandydatów do nowicjatów wystarczających przymiotów dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej, ale także wskazuje w kan. 643 na konkretne przeszkody, które uniemożliwiają ważne przyjęcie do nowicjatu. Do nowicjatu – jako to zostało już wspomniane – nie może być przyjęty ten, kto nie ukończył siedemnastego roku życia.  Nie może być przyjęty także ten kandydat, który jest aktualnie związany węzłem małżeńskim[13] lub węzłem profesji zakonnej czy to czasowej, czy wieczystej z jakimś instytutem życia konsekrowanego bądź przynależy do jakiegoś stowarzyszenia życia apostolskiego[14]. Nie może być ważnie przyjęty ten, kto wstępując do instytutu został pozbawiony należytej wolności na skutek przymusu lub ciężkiej bojaźni lub też został przyjęty przez przełożonego, który w momencie dopuszczenia kandydata do nowicjatu działał pod wpływem przymusu lub ciężkiej bojaźni. Z ostatniej przeszkody ustanowionej prawem powszechnym wynika, że nie może być ważnie przyjęty ten, kto zataił fakt uprzedniej, już nieistniejącej przynależności do jakiegoś instytutu życia konsekrowanego lub stowarzyszenia życia apostolskiego[15]. Ponadto prawodawca umożliwia każdemu z instytutów ustanowienie w prawie własnym innych przeszkód unieważniających przyjęcie do nowicjatu oraz określenie innych warunków przyjmowania kandydatów.

Prawodawca KPK/83, obok przeszkód unieważniających przyjęcie do nowicjatu, nie zezwala w kan. 644 przełożonemu na przyjmowanie do nowicjatu duchownych diecezjalnych bez uprzedniego porozumienia się z ich własnym ordynariuszem oraz osób obciążonych długiem, którego nie są w stanie spłacić. Porozumienie się z ordynariuszem nie ma na celu uzyskanie od niego zgody na przejście diakona lub prezbitera do instytutu życia konsekrowanego, ale przede wszystkim uzyskanie informacji o kandydacie oraz określenie właściwego terminu przyjęcia do nowicjatu, biorąc pod uwagę zaangażowanie apostolskie osoby duchownej w Kościele lokalnym[16].  Natomiast zakaz przyjmowania osoby obciążonej długami na celu unikniecie wszelkich trudności w formacji tejże osoby oraz poniesienia ewentualnych szkód przez sam instytut.

Przed dopuszczeniem do nowicjatu kandydat oprócz własnej prośby o przyjęcie do nowicjatu powinien przedłożyć przełożonemu wyższemu świadectwo chrztu, bierzmowania oraz zaświadczenie o stanie wolnym[17]. W przypadku przyjęcia kandydatów przynależących do stanu duchownego oraz tych, którzy w przeszłości byli już przyjęci do jakiegoś instytutu życia konsekrowanego czy do stowarzyszenia życia apostolskiego bądź do seminarium duchownego, konieczne jest zaświadczenia odpowiednio ordynariusza miejsca, wyższego przełożonego instytutu lub stowarzyszenia bądź rektora seminarium[18]. Ponadto prawo własne poszczególnych instytutów może żądać przedstawienia innych dokumentów[19], a także sam przełożony może domagać się innych informacji dotyczących kandydata do nowicjatu[20].

Formacja nowicjuszy odbywa się w domu instytutu, który został prawnie do tego przeznaczony[21]. Erekcji, przeniesienia lub zniesienia domu nowicjatu dokonuje pisemnym dekretem najwyższy przełożony za zgoda rady[22]. Prawodawca przewiduje co do miejsca odbywania nowicjatu dwa wyjątki. Przełożony najwyższy może zezwolić za zgodą swojej rady, aby w uzasadnionych przypadkach kandydat mógł odbyć ważnie nowicjat w innym domu instytutu pod kierunkiem doświadczonego zakonnika, który spełnia funkcję mistrza nowicjatu[23]. Drugi wyjątek umożliwia całej grupie nowicjuszy przebywanie przez pewne okresy czasu, za zgodą wyższego przełożonego, w innym domu instytutu przez niego wyznaczonym[24]. Motywy tej decyzji mogą być różne, a mianowicie: uczestnictwo w jakimś specjalistycznym kursie czy rekolekcjach, wypoczynek, czy też uwarunkowania klimatyczne[25]. Trzeba zaznaczyć, że prawodawca nie dopuszcza możliwości przebywania grupy nowicjuszy pod przewodnictwem mistrza nowicjatu w domu innego instytutu z jakiegokolwiek powodu. Ewentualne takie przebywanie należałoby uznać jako nieobecność w domu nowicjatu[26].

Aby nowicjat odbywany w domu nowicjatu był ważny, musi trwać dwanaście miesięcy[27]. Prawo własne może przedłużyć jego okres, jednak czas nowicjatu nie może przekroczyć dwóch lat[28]. Ponadto konstytucje instytutu mogą przewidzieć możliwość odbywania przez nowicjuszy praktyki apostolskiej poza wspólnotą nowicjatu, jednakże okres ten nie może być zaliczony jako czas odbywania nowicjatu[29]. Nieobecność nowicjusza poza domem nowicjatu przekraczająca piętnaście dni powinna być uzupełniona. Natomiast przekraczająca ponad trzy miesiące z jakiegokolwiek powodu, czy to ciągła czy przerywana, czyni jego nowicjat nieważnym[30]. Nieobecność poniżej piętnastu dni nie musi być uzupełniana, gdyż prawodawca przewiduje możliwość antycypowania pierwszej profesji zakonnej do piętnastu dni, co oznacza, że czas nowicjatu może zostać tym samym skrócony[31].

Prawodawca w kan. 650 §2 zastrzega mistrzowi nowicjatu kierowanie formacją nowicjuszy. Ma ona przebiegać pod zwierzchnictwem przełożonego wyższego, zgodnie z programem określonym prawem własnym. Oznacza to, że mistrz nowicjatu powinien być w stałym kontakcie z przełożonym wyższym i przedkładać mu relacje z funkcjonowania nowicjatu. Mistrzem nowicjatu może zostać jedynie członek instytutu o ślubach wieczystych, mianowany zgodnie z prawem własnym[32]. W czasie pełnienia funkcji nie powinien być on obciążany innymi obowiązkami[33]. Mistrza nowicjatu mogą wspomagać inni pomocnicy wyznaczeni zgodnie z prawem własnym instytutu[34].

Nowicjusz w odpowiednim terminie pod koniec nowicjatu powinien skierować prośbę do kompetentnego przełożonego o dopuszczenie do pierwszej profesji zakonnej. Tenże przełożony, po wysłuchaniu głosu swojej rady, może jego dopuścić do złożenia tejże profesji[35], albo też przedłużyć do sześciu miesięcy okres nowicjatu w razie wystąpienia wątpliwości co zdatności nowicjusza do życia zakonnego[36]. Natomiast powinien wydalić nowicjusza, jeśli uzna go za niezdatnego do życia zakonnego. Nowicjusz zaś może w każdej chwili sam dobrowolnie opuścić nowicjat.

Profesja czasowa

Przez profesję zakonną nowicjusz zobowiązuję się publicznym ślubem do zachowania trzech rad ewangelicznych czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. Ponadto zostaje konsekrowany Bogu przez posługę Kościoła i włączona do instytutu życia konsekrowanego, nabywając prawa i zaciągając obowiązki określone w prawie[37].

Do ważności profesji czasowej prawodawca wymaga aby: składający ją ukończył przynajmniej osiemnasty rok życia; nowicjat został ważnie odbyty; dopuszczenia dokonał w sposób wolny kompetentny przełożony po wysłuchaniu głosu swojej rady, zgodnie z prawem; była ona wyraźna i złożona bez przymusu, ciężkiej bojaźni lub podstępu; została przyjęta przez właściwego przełożonego osobiście lub przez kogoś prawnie wyznaczonego[38]. Kompetentny przełożony przed przystąpieniem do dopuszczenia powinien otrzymać od mistrza nowicjatu pisemną relację na temat poszczególnych nowicjuszy, sporządzona zgodnie z wytycznymi prawa własnego. Ponadto powinien otrzymać od przyszłego zakonnika informację dotyczącą powierzenia administracji dobrami dziedzicznymi wybranym przez siebie osobom, wraz z dyspozycjami ich używania i korzystania z dochodów[39].

Złożenie profesji odbywa się zgodnie z prawem własnym instytutu i zachowaniem odpowiedniego obrzędu. Polega ono na wypowiedzeniu przepisanej formuły, w której wymienia się: imię składającego profesję, urząd (czasem również imię i nazwisko) przełożonego przyjmującego profesje, trzy śluby zakonne, dokładnie określa się czas, na jaki jest składana, oraz dodaje się inne szczegóły określone prawem własnym instytutu. 

Profesja czasowa, która ma przygotować zakonnika do złożenia profesji wieczystej, nie powinna być składana na okres przewidziany w prawie własnym. Czas jej trwania nie może być krótszy niż trzy lata i nie dłuższy niż sześć lat[40]. Prawodawca przewiduje ponowienie profesji zakonnej po upływie czasu, na jaki profesja została złożona. Jej ponowienie może nastąpić na wyraźną prośbę zainteresowanego oraz na skutek uznania jego zdatności do kontynuowania formacji zakonnej przez kompetentnego przełożonego[41]. W uzasadnionych wątpliwościach co do zdatności profesa, tenże przełożony może podjąć decyzję o przedłużenie okresu profesji czasowej, biorąc jednak pod uwagę to, że całkowity okres związania zakonnika ślubami czasowymi nie może przekroczyć dziewięciolecia[42].

Formacja początkowa

Po złożeniu profesji czasowej rozpoczyna się okres formacji początkowej, która powinna mieć miejsce w domach lub wspólnotach do tego przeznaczonych. Program i czas trwania tej formacji powinien być określony przez prawo własne w zależności od charyzmatu i misji danego instytutu [43].

W tej formacji należy uwzględnić tych zakonników, którzy przygotowują do sakramentu święceń[44]. Cel i środki tej formacji wyznaczają m.in. Dekret Soboru Watykańskiego II o formacji kapłańskiej Optatam totius i adhortacja apostolską Jana Pawła II Pastores dabo vobis z 25 marca 1992. Sprawy związane z przygotowaniem do sakramentu święceń są regulowane przepisami kan. 242-256 KPK/83. Ponadto formacja intelektualna powinna przebiegać według wytycznych Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis z 1985 r. Program studiów, obejmujący 12 semestrów (studium filozofii obejmuje cztery pierwsze semestry; pozostałe semestry poświęcone są na studium teologii), winien być dostosowany w Polsce do Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia z 1999 r. oraz do wymogów wynikających z naukowej współpracy z odpowiednim Wydziałem Teologicznym w ramach afiliacji naukowej. Formacja kandydatów do kapłaństwa jest wielostronna i bardzo intensywna, ma charakter zarówno indywidualny, jak i wspólnotowy. Obejmuje wymiar ludzki, duchowy, intelektualny oraz duszpasterski. Dokonuje się ona pod kierownictwem formatorów i rektora seminarium, którzy są wyznaczeni zgodnie z prawem własnym instytutu. Jej uwieńczeniem jest uzyskanie przez kandydatów odpowiednich tytułów, zarówno kościelnych, jak i świeckich[45] oraz przyjęcie świeceń diakonatu i prezbiteratu.

Profesja wieczysta

Uwieńczeniem formacji początkowej jest złożenie profesji wieczystej, która skutkuje definitywną inkorporacją zakonnika do instytutu. Do ważności profesji wieczystej prawodawca KPK/83 wymaga – oprócz warunków wymaganych do ważności profesji czasowej, o których mowa w kan. 656 nn. 3, 4, 5 – spełnienia kolejnych dwóch warunków: ukończenie przynajmniej dwudziestego pierwszego roku życia oraz przynajmniej trzech lat profesji czasowej[46]. Prawo własne instytutu może dołączyć inne warunki.  Trzeba zaznaczyć, że prawodawca określił minimum uprzedniej profesji czasowej, tj. trzy lata, z zachowaniem kan. 657, §3, który umożliwia dla słusznej przyczyny antycypację profesji wieczystej w granicach trzech miesięcy. Tak jak to już zostało wcześniej zaznaczone, okres profesji czasowej może zostać wydłużony najwyższej do lat dziewięciu. Dopuszczenie do profesji wieczystej następuję, zgodnie z prawem własnym instytutu, na wyraźną prośbę zakonnika o ślubach czasowych. Ponadto zgodnie z kan. 668 §1, zakonnik jest zobowiązany przed profesją wieczystą sporządzić testament, który powinien być ważny także wobec prawa cywilnego. O fakcie złożenia profesji wieczystej kompetentni przełożeni powinni poinformować parafię chrztu profesa, w celu odnotowania tego aktu w księdze chrztów[47].

Święcenia diakonatu i prezbiteratu

Uwieńczeniem formacji zakonników przygotowujących się do przyjęcia sakramentu święceń jest sam fakt przyjęcia przez nich najpierw święceń diakonatu, a następnie prezbiteratu. Zanim jednak to nastąpi, zarówno kandydat, jak i przełożony wyższy dopuszczający do święceń, muszą spełnić ściśle określone warunki, które są określone w kan. 1008-1054. W trakcie formacji kandydat jest zobowiązany przyjąć i przez odpowiedni czas praktykowania posługi lektora i akolity[48]. W odpowiednim czasie powinien zwrócić się do własnego przełożonego wyższego z pisemną prośbą o dopuszczenie najpierw do przyjęcia święceń diakonatu, a następnie po upływie stosownego czasu do prezbiteratu. W piśmie tym powinien wyraźnie oświadczyć, że święcenia przyjmuje z własnej woli i dobrowolnie oraz że decyduje się poświęcić na zawsze posługiwaniu kościelnemu przez podjęcie obowiązków i zadań wynikających z przyjętych święceń, a szczególności zobowiązuję się do zachowania celibatu[49]. Przełożeni powinni dopuszczać do święceń tych, którzy posiadają wymagane przymioty, a więc tych, którzy cieszą się „nieskażoną wiarą, kierują się prawidłową intencją, posiadają wymaganą wiedzę, cieszą się dobrą opinią, mają nienaganne obyczaje, wypróbowane cnoty, jak również inne przymioty fizyczne i psychiczne, odpowiadające przyjmowanemu święceniu”[50]. Ponadto kandydat nie może być związany nieprawidłowością lub przeszkodą do przyjęcia święceń, o których mowa w kan. 1041 i 1042[51]. Ważną rolę przy wykrywaniu wszelkich przeszkód i nieprawidłowości spełniają wszelkiego rodzaju rozmowy z przełożonymi w czasie formacji seminaryjnej, czy też różnego rodzaju konsultacje bezpośrednio przed dopuszczeniem do święceń. Na ich podstawie przełożeni powinni osiągnąć pewność moralną co do zdatności kandydata do święceń. Konsultowani powinni być przede wszystkim członkowie wspólnoty seminaryjnej, wychowawcy, prowadzący zajęcia dydaktyczne, a także w myśl kan. 1043 wierni parafii pochodzenia kandydata, którzy mają obowiązek powiadomić proboszcza o ewentualnych przeszkodach do święceń[52]. 

Przed dopuszczeniem do święceń należy złożyć następujące dokumenty[53]: pisemną prośbę kandydata o dopuszczenie do święceń wraz ze stosownymi oświadczeniami, o których mowa w kan. 1036; zaświadczenie o studiach należycie odbytych[54]; przed przystąpieniem do diakonatu świadectwo chrztu i bierzmowania oraz przyjęcia posług; zaświadczenie o przyjęciu diakonatu w przypadku przystępowania do prezbiteratu. Ponadto rektor seminarium lub przełożony domu formacji jest zobowiązany wydać zaświadczenie na temat posiadanych przez kandydata wymaganych przymiotów do święceń[55]. W dokumentacji przed przyjęciem święceń nie może zabraknąć zaświadczenia o stanie zdrowia fizycznego i psychicznego[56].

Kandydat, po dopuszczeniu przez przełożonego wyższego zgodnie z prawem własnym instytutu, przyjmuje święcenia od biskupa, któremu udzielono dymisoriów zgodnie z prawem[57]. Kandydat przeznaczony do prezbiteratu w momencie przyjęcia święceń diakonatu powinien mieć ukończony 23 rok życia, natomiast diakon w momencie przyjęcia prezbiteratu winien mieć ukończony 25 rok. Ponadto między święceniami diakonatu a prezbiteratu należy zachować sześciomiesięczny odstęp czasu[58]. O fakcie udzielenia święceń diakonatu i prezbiteratu kompetentny przełożony wyższy jest zobowiązany poinformować parafię chrztu, w celu dokonania adnotacji o ich przyjęciu[59].

Formacja ciągła

Formacja zakonna nie kończy się nigdy. Przemiany w świecie i Kościele, w nauce i teologii wymagają od każdego zakonnika i każdej wspólnoty nieustannego kształcenia się i duchowego wzrastania przez całe życie. Odpowiedzialni za ten etap niekończącej się formacji jest zarówno sam zakonnik, jak i przełożeni, którzy zgodnie z kan. 661 powinni umożliwić jej realizację według wskazań prawa własnego.

Zakończenie

Podstawowymi etapami formacji zakonnej są: postulat, nowicjat, okres po złożeniu ślubów czasowych i po złożeniu ślubów wieczystych aż do śmierci. Wszystkie etapy są jednakowo ważne. Specyficzna jest także formacja osób zakonnych przygotowujących się do przyjęcia święceń diakonatu i prezbiteratu. Pierwszym etapem formacji początkowej jest postulat. Przebiega on według prawa własnego instytutu. Natomiast nowicjat jest okresem intensywniejszej formacji. Jego zasady są ściśle regulowane przez KPK/83. Jeżeli po upływie okresu nowicjatu kompetentny przełożony uzna nowicjusza za zdatnego i on sam pragnie kontynuować życie w instytucie, zostaje wówczas dopuszczony do profesji czasowej. Natomiast śluby wieczyste mogą być złożona nie wcześniej niż po trzech latach ślubów czasowych. Zazwyczaj po nowicjacie i złożeniu profesji czasowej kandydaci kontynuują formację do przyjęcia święceń m.in. przez odbycie studiów filozoficzno-teologicznych, zaś pozostali profesi odbywają swą formację początkową zgodnie z wytycznymi prawa własnego instytutów. Formacja ta w różnych instytutach posiada cechy wspólne jak i różnice, wynikające z charyzmatów konkretnych zgromadzeń i zakonów. Różnice wynikają również z rodzajów instytutów (żeńskie, męskie, kleryckie, laickie).

W momencie złożenia profesji wieczystej, formacja zakonnika nie kończy się. Po ślubach wieczystych rozpoczyna się tzw. formacja ciągła, która trwa aż do śmierci. Formacja ciągła to droga całego życia, zarówno osobistego, jak i wspólnotowego. W czasie tej drogi przymioty osobiste, świadectwo ewangeliczne i umacnianie się w powołaniu podlegają nieustannemu